28 Şubat’ta Yedi Gezegenin Hizalanması Ne Anlama Geliyor?

Gezegenlerin farklı suratları, bazen kimilerinin Güneş’in aynı tarafında dizilimi anlamına geliyor. Yörüngeler aynı çizgide hizalanınca geceleri aynı anda birden çok gezegeni görebiliyoruz. Nadiren de gezegenler öyle bir hizalanıyor ki, güneşin eklips yörüngesi boyunca geceleri hepsi kendilerini gösterebiliyor.

Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter ve Satürn çıplak gözle görülebilecek kadar parlak. Uranüs ve Neptün’ün görülebilmesi içinse dürbün ya da teleskop gerekiyor.

Ocak ve Şubat aylarında bu olayı gözlemleyebiliyoruz. Gezegenler tam manasıyla hizalanmıyor. Dolayısıyla Güneş Sistemi’ndeki yörünge düzlemi boyunca bir yayda görünecekler.

Ocak ve Şubat aylarındaki bulutsuz gecelerde Merkür dışındaki tüm gezegenler görünür oluyor. Buna bazen gezegenlerin geçit töreni de deniyor. Ancak 28 Şubat’ta hava şartları izin verirse, tüm yedi gezegen yerdeki gözlemcilerce görülebilecek.

İngiltere’deki Fifth Strar Laboratuvarları’ndan astronomi uzmanı Jennifer Millard “Kendi gözlerinizle gezegenleri görmenin özel bir yanı var” diyor.

“Evet, Google’da tüm bu gezegenlerin daha çarpıcı görüntülerini görebilirsiniz. Lakin bu nesnelere baktığınızda, bunlar milyonlarca, milyarlarca kilometre yol gelip, retinanıza ulaşan fotonlar olacak.”

Peki, bu görülmesi dayanılmaz bir olay olsa da, hizalanmanın Dünya’ya bir etkisi olacak mı? Ya da Güneş Sistemi veya ötesi konusundaki bilgilerimizi artırabilir mi?

Aslında Millard “Yörüngelerinde bu pozisyonda olmalarının bir tesadüf olduğunu” söylüyor.

Bazı bilim insanları gezegenlerin hizalanmasının Dünya’da etkileri olabileceğini düşünse de, bu iddiaların birçoklarının bilimsel temeli ya zayıf ya da hiç yok.

Ancak 2019’da araştırmacılar, gezegenlerin hizalanmasının güneşin aktivitelerinde etkisi olabileceğini gösterdi.

Güneşle ilgili hala yanıtlanamayan esas sorulardan biri solar azamî olarak bilinen ve güneşteki aktivitenin zirve yaptığı ve daha sonra zayıfladığı 11 yıllık döngülerin nasıl oluştuğu.

Almanya’daki Dresden-Rossendorf’ta bulunan Helmholtz-Zentrum araştırma merkezinden fizikçi Frank Stefani, Venüs, Dünya ve Jüpiter’in ortak gelgit güçlerinin sorunun yanıtı olabileceğine inanıyor.

Gezegenlerin tek başına Güneş üzerindeki gelgit çekişi çok küçükse de, Stefani iki ya da daha fazla gezegen güneşle hizalanınca ortaya çıkan Rossby dalgaları diye bilinen gücün güneşin içinde küçük döngülere yol açabileceğini belirtiyor. Rossby dalgaları dünyadaki hava olaylarını da etkiliyor.

Stefani “Rossby dalgaları Dünya’da siklonlara ve anti-siklonlara neden oluyor. Aynı Rossby dalgaları Güneş’te de var” diyor. Stefani’nin hesaplamalarına göre Venüs, Dünya ve Jüpiter’in hizalanması, güneş aktivitesinde 11,07 yıllık bir periyodikliğe neden olacaktır. Bu da güneşte gördüğümüz döngülerle neredeyse örtüşen bir süre.

Ancak herkes bundan emin değil. Bazıları, güneşteki faaliyetlerin, yıldızın kendisindeki süreçlerle aslında açıklanabileceği görüşünde.

Almanya’daki Max Planck Güneş Sistemi Araştırma Enstitüsü’nden güneş bilimci ve bu konuda 2022’de bir araştırma yayımlayan Robert Cameron “Gözlemlere dayalı deliller, gezegenlerin doğrudan güneş döngüsüne yol açmadığına işaret ediyor. Herhangi bir senkrozizasyona dair bir kanıt yok “diyor.

Ancak gezegenlerin hizalanmasının daha az tartışmalı ve üzerimizde katiyen etkisi olacak bir yararı var: Bilimsel müşahedelere faydaları, özellikle de Güneş Sistemi’nin keşfinde.

Uzak gezegenlere uzay aracı göndermek on yıllar alabilir. Jüpiter gibi iyi konumlanmış bir gezegenin yerçekim gücünün bir uzay aracının aralıkları atlamada kullanımı, seyahat mühletini önemli ölçüde azaltabilir. Bunu en iyi yapansa NASA’nın Voyager uzay araçları.

1966’da NASA uzmanı Gary Flandro, en dış çeperdeki dört gezegenin, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün’ün hizalanacağını hesaplamıştı. Hesaplamalara göre 1977’de 30 yıl değil, 12 yıl içinde hepsini ziyaret edebilmemiz mümkün olacaktı.

Her 175 yılda bir gerçekleşen bu hizalanma NASA’yı Voyager 1 ve Voyager 2 uzay araçlarını 1977’de Güneş Sistemi’nin dış çeperlerine “Büyük tura” göndermeye yöneltti.

Voyager 1, 1979’da Jüpiter’in, 1980’de de Satürn’ün yanından geçti. Uranüs ve Neptün’den kaçınıldı, çünkü bilim insanları uzay aracının Satürn’ün etkileyici ayı Titan’ın yanından geçmek istiyordu ve bu atlama etkisi olmadan yapılamazdı.

Fakat Voyager 2, hizalanmayı her dört gezegeni ziyaret etmek için kullandı ve Uranüs ile Neptün’ü 1986 ve 1989’da ziyaret eden ilk ve tek uzay aracı oldu.

Colorado Üniversitesi’nden ve Voyger’ın bilim grubunun bir üyesi astrofizikçi Fran Begenal “Bu çok işe yaradı. Voyager 2 1980’de fırlatılsaydı, Neptün’e varışı 2010’u bulabilirdi. Destek alamazdı. Kim böyle bir şeyi fonlardı ki?” diye soruyor.

Gezegenlerin hizalanması sadece Güneş Sistemi içindeki araştırmalar için kullanışlı değil.

Astronomlar hizalanmaları kozmosun farklı boyutlarını, en çok da Güneş dışındaki yıldızların etrafında dönen dış gezegenlerin araştırılmasında kullanıyor.

Bu tür dünyaları bulmanın en önemli yolu transit metodu diye biliniyor. Bir dış gezegen bizim açımızdan bir yıldızın önünden geçince, yıldızdan kaynaklanan ışığı azaltıyor ve boyutuyla yörüngesi seçilir hale geliyor.

Bu yol sayesinde çeşitli yıldızın etrafında yörüngelenen çok sayıda gezegen keşfedildi. Trappist-1 isimli dünyadan 40 ışık yılı uzaklıktaki kızıl cüce yıldızın etrafında dönen dünya boyutunda yedi gezegeni var.

Transit sistemini kullanarak, bu tür gezegenlerin atmosferleri olup olmadığını da araştırabiliyoruz.

California Teknoloji Enstitüsü’ndeki NASA Dış Gezegen Bilimi Enstitüsü’nden Jessie Christiansen “Atmosferi olan bir gezegen bir yıldızın önüne geldiğinde, bu hizalanma yıldızın ışığının gezegenin içinden geçmesi demek. Gezegenin atmosferindeki moleküller ve atomlar, ışığı belirli dalga uzunluklarında özümsüyor” diyor.

Böylece, karbondioksit ve oksijen gibi farklı gazlar da tespit edilebiliyor. Christiansen “Atmosfer kompozisyonu analizimizin çok büyük çoğunluğu bu hizalanmalar sayesinde” diyor.

Çok daha büyük hizalanmalar kainatın uzak noktalarını incelememize yarayabilir. Özellikle de galaksilerin hizalanması. Kozmosun çok erken devirlerindeki galaksileri gözlemlememiz zor, çünkü çok soluklar ve uzaktalar.

Ancak büyük bir galaksi ya da galaksiler kümesi çok daha uzak ve erken bir galaksiyle hizalanırsa, büyük yerçekim gücü, daha uzaktaki objenin ışığını büyütebilir ve gözlemlememizi sağlayabilir. Bu sürece yerçekimsel lens deniyor.

Christiansen “Bunlar cihan genelindeki dev hizalanmalar” diyor. Earendel gibi dünyadan bilinen en uzak yıldız ve galaksileri gözlemlemek için James Webb Uzay Teleskopu gibi teleskoplar kullanılıyor.

Yıldızdan teleskopa ulaşan ışık kozmosun 13,7 milyar yıllık tarihinin ilk milyar yılından geliyor ve sadece yerçekimsel lens sayesinde görülebiliyor.