“Avrupa’da bir heyula korku salıyor. Komünizm heyulası. Papasından çarına, Metternich’inden Guizot’suna, Fransız Radikallerinden Alman polislerine, kocamış Avrupa’nın tekmil güç odakları, bu heyulayı dualar ve tütsülerle kovmak için kutsal bir bağlaşmada el ele vermiş bulunuyorlar.”1
Yukarıdaki paragraf Karl Marx ve Friedrich Engels tarafından yazılan Komünist Manifesto’nun girişinden alınmıştır.
Siyasi görüşleri nedeniyle Almanya ve Fransa’dan sınır dışı edilen Marx, 1845 yılında her görüşten devrimcinin bir nevi sığınağı olan Brüksel’e taşınmış ve ailesiyle birlikte üç yıl orada yaşamıştır.2 O zamanlar Brüksel yaklaşık 124 bin nüfuslu bir kentken Ixelles, Saint Joose-ten-Noode ve Molenbeek-Saint Jean banliyöleri hızla büyüyerek 40 bin nüfusa ulaşmıştı.
OTURMA İZNİ KOŞULU
Marx’a göre Brüksel, sosyalizmin üç büyük canlı merkezi (Almanya, Fransa ve İngiltere) arasında ülkü bir coğrafik pozisyonda olup tren ve posta gemileriyle harika temaslar söz konusuydu. Ayrıca yine Marx’a göre Brüksel’in kendisi de öğretici idi. Zira kente taşınan ve İngiliz Sanayi Devrimi’nin ucuz ve makineleştirilmiş eserlerin ithalatı sonucu mahvolmuş toplumsal katmanlar ve ithalat yaparak zenginleşen bir üst sınıf / katman vardı. Üstelik, 1846’da patates ve 1847’deki büyük tahıl kıtlığı sonucunda Belçika’da yoksulluk tüm vakitlerin tepesindeydi ve bu da Marx’ın ihtilalin gelmesinin uzun sürmeyeceğine dair inancını güçlendiriyordu.
Karl Marx’ın Brüksel’de dokuz ev değiştirdiği yaygın bir anlatıdır. Mevcut siyasi durum hakkında bir yazı yayımlamama sözü vermesi şartıyla Brüksel’de oturma izni alabilmiştir.
GİZLİ SERVİS İZLİYORDU
Marx, bu sözü Belçika’da geçirdiği vakti çalışma fikirlerinde açıklık kazanmak için samimiyetle değerlendirme niyetindeydi. Lakin, şimdi bir engel olmamasına rağmen kapalı servis onu daima izliyordu.
Marx Paris’te iken babasının bir pamuk fabrikasının sahibi olduğu Manchester’dan yeni dönen bir Alman dokumacılık imalatçısının oğlu Friedrich Engels ile tanışmış ve tanışıklık büyük bir dostluğa dönüşerek Brüksel’de de sürdürmüştür.
Marx, 1845-1847 devrinde Belçika’da çok sayıda politik faaliyete katıldı ve önderlik etti. 1846’da, zımnî ve radikal bir organizasyon olan Adalet İçin Birlik Hareketi ile ortak çalıştı. O, bu hareketin işçi sınıfı ihtilali meydana getirebilecek aksiyoner bir örgüt olduğunu düşünüyordu. Bahse konu hareket, kendi üyeleri ile doğrudan işçi sınıfına dönük olarak yeniden organize oldu. Yeni tertibin adı, Komünist Birlik idi.
Marx ve Engels birlikte yıl içinde bu yeni siyasi yapının unsur ve programının belirlenmesine önemli katkılar3 koydular. İşte bu katkıların büyük ölçüde yazıldığı Brüksel’in tarihi merkezi, kalbi Grand Place ve o meydandaki yapı yani La Maison du Cygne (Kuğu Evi) idi.4
KENT BELLEĞİNE NOT
Maison du Cygne’in Grande Place’a bakan cephesinde Komünist Manifesto’nun yazarı ve işçi hareketinin esin kaynağı Karl Marx anısına bir plaket asılı. Marx burada 1847’yi 1848’e bağlayan gecede yılbaşını kutladığı da kent belleğine not edilmiş. Bir başka not da benden olsun: Meydanda burnunu bira, çikolataya gömen yüzlerce milletten “homo turistus” bu konunun farkında değil!
1698’de inşa edilen tarihi binadaki La Maison du Cygne (Kuğu Evi) Brüksel merkezindeki tarihi alan Grand Place’ta, iç ve dış mimarisi, mobilyaları, duvarlarda asılı tabloları, Karl Marx Salonu, ödüllü aşçısı ve özgün mönüsü ile çok lüks ve şık ve de epey pahalı bir restoran.
Bir başka Brüksel seyahatimde (2023 Nisan), Karl Marx eşi, iki kızı ve hizmetçisi ile birlikte 1846-1848 yıllarında yaşadıkları Ixelles Bölgesi Jean d’Ardenne Sokak’taki evi de tespit etmiştim.
Marx, Brüksel’de üç yıl yaşamış ve misyonu olan bir devrimci olarak adeta yeniden doğmuştur. Materyalist tarih yazımının olgunlaştığı ve Feuerbach’ın öğretilerine karşı kaleme aldığı Onbirinci Tez kitabının sonuç kısmındaki “Filozoflar dünyayı çeşitli şekilde yorumladılar; asıl sorun onu değiştirmektir” ibaresi de Komünist Manifesto gibi Brüksel’de yazılmıştır.
Marxist tarih anlayışının önde gelen temsilcilerinden Eric Hobsbawn, Fransız İhtilali ve İngiliz Sanayi İhtilali periyotlarını farklı bir ifade ile 1789-1848 zaman aralığını “Devrimler Çağı” olarak isimlendirmektedir. İşte Marx ve Engels tarafından kaleme alınan Komünist Manifesto’da bu çağın bir ürünü olarak 1848’in 21 Şubatı’nda doğmuştur.
1 Karl Marx – Friedrich Engels (2008). Komünist Manifesto. Çeviri: Celâl Üster – Işık Deriş. Cumhuriyet Gazetesi Yayınları, s.47, İstanbul.
2 Karl Marx’ın Brüksel’deki hayatının detayları için Edward de Maesschlack (1983). Marx in Brussel (1845-1848), isimli Flamanca kitabın İngilizce çevirisine https://www.humanistichverbond.be/ritischlezen/1209/marx-in-brussel
3 Bu katkılar çok kısa bir süre sonra Komünist Manifesto adı ile kitaplaştırılacaktır.
4 La Maison du Cygne ya da Kuğu Evi hakkında detaylar için bakınız: https://www.lamaisonducygne.com
20:44
