Dünya devletlerinin eşi gibisi görülmemiş 91 trilyon dolar borcu var; bu neredeyse küresel iktisadın büyüklüğüne eşit bir ölçü ve borcu ödemek nüfuslarına ağır bir yük getirecek. Borç yükleri – kısmen Covid salgının maliyeti nedeniyle – o kadar büyüdü ki, artık ABD dahil zengin ekonomilerde bile yaşam standartları için giderek büyüyen bir tehdit oluşturuyor.
Ancak dünya çapında seçimlerin yapıldığı bir yılda, siyasetçiler sorunu büyük ölçüde görmezden geliyor, borçlanma tufanıyla başa çıkmak için gereken vergi artışları ve harcama kesintileri konusunda seçmenlerle takışmak istemiyor. Hatta bazı durumlarda, en azından enflasyonu yeniden yükseltebilecek, hatta yeni bir mali krizi tetikleyebilecek bol keseden vaatlerde bile bulunuyorlar.
Uluslararası Para Fonu geçen hafta ABD’deki “kronik mali açıkların” “acilen ele alınması” gerektiği istikametindeki ikazını yineledi. Yatırımcılar, ABD hükümetinin maliyesinin uzun vadeli gidişatına ilişkin bu rahatsızlığı uzun müddettir paylaşıyor ve ABD devlet tahvili getirilerinin Trump başkan seçilirse daha da yükseleceğine dair dertler belirginleşiyor.
Dünyanın en büyük varlık yöneticilerinden biri olan Vanguard’ın küresel tahvil birimi başkanı Roger Hallam, CNN’e şöyle konuştu: “Devam eden açıklar ve artan borç yükü bu mevzuyu artık uzun değil orta vadeli bir endişe haline getirdi.” Borç yükleri dünya çapında artarken yatırımcıların korkusu artıyor. Fransa’da siyasi çalkantılar ülkenin borcuna ilişkin kaygıları artırdı, tahvil getirileri hızla arttı.
Geçen Pazar günü yapılan erken seçimlerin ilk turu, piyasanın en büyük endişelerinden kimilerinin gerçekleşmeyebileceğini gösterdi. Lakin acil bir mali kriz ihtimali olmasa bile, harcamalar ile vergiler arasındaki açıkların artması nedeniyle yatırımcılar birçok devletin tahvillerini satın almak için daha yüksek getiri talep ediyor.
Daha yüksek borç faizleri, önemli kamu hizmetleri veya finansal krizler, salgın hastalıklar veya savaşlar gibi krizlere cevap vermek için bütçede daha az kaynağın mevcut olması anlamına gelir. Devlet tahvili getirileri ipotek gibi diğer borçları fiyatlamak için kullanıldığından, artan getiriler aynı zamanda hane halkı ve işletmeler için daha yüksek borçlanma maliyetleri anlamına geliyor ve bu da ekonomik büyümeye zarar veriyor. Faiz oranları yükseldikçe özel yatırımlar düşüyor ve hükümetlerin borçlanma imkanı da daralıyor.
ABD Hazinesi’nin eski baş ekonomisti ve şu anda Harvard Kennedy Okulu’nda profesör olan Karen Dynan, Amerika’den borç problemiyle gayretin ya vergi artışlarını ya da sosyal güvenlik ve sağlık programları gibi sosyal yardımlarda kesintileri gerektireceğini söyledi. “Pek çok (politikacı) yapılması gereken zor seçimler hakkında konuşmaya istekli değil. Bunlar çok önemli kararlardır… ve insanların hayatları açısından çok önemli sonuçlar doğurabilirler.”
Harvard Üniversitesi’nde ekonomi profesörü olan Kenneth Rogoff, ABD ve diğer ülkelerin acı verici tedbirler almak zorunda kalacağı konusunda hemfikir. CNN’e borcun “artık parasız olmadığını” söyledi. “2010’larda pek çok akademisyen, politika yapan ve merkez bankacısı faiz oranlarının sonsuza kadar sıfıra yakın olacağı görüşüne vardılar ve daha sonra borcun ücretsiz bir öğlen yemeği olduğunu düşünmeye başladılar” dedi.
“Bu her zaman yanlış bir yaklaşımdı zira devlet borcu temelinde esnek faizli kredi kartına benzer. Faiz oranları keskin bir şekilde yükselirse, faiz ödemeleriniz de çok artar. Ve tüm dünyada olan da tam olarak budur.”
‘Sessiz komplo’
Amerika Birleşik Devletleri’nde federal hükümet, cari mali yılda faiz ödemeleri için 892 milyar dolar harcayacak; bu, savunma için ayırdığı bütçeden ve yaşlılar ve engelliler için sağlık sigortasına ayrılan bütçeden daha fazla.
Kongre’nin mali gözlemcisi olan Kongre Bütçe Ofisi’ne (CBO) göre, 30 trilyon doları aşan ulusal borcun gelecek yıl faiz ödemeleri 1 trilyon dolarını aşacak.
CBO, ABD borcunun bundan sadece 10 yıl sonra GSYİH’nın %122’sine ulaşacağını öngörüyor. Ve 2054 yılında borcun GSYİH’nın %166’sına ulaşarak ekonomik büyümeyi yavaşlatması bekleniyor.
Peki ne kadar borç çok fazla?
Ekonomistler “piyasalarda kötü şeylerin meydana geleceği önceden belirlenmiş bir seviye” olduğunu düşünmüyor lakin birçok uzman, borcun gayri safi yurt içi hasılanın %150 veya %180’ine ulaşmasının “ekonomi ve daha geniş manada toplum için çok önemli maliyetler” anlamına geldiğini düşünüyor.
Federal hükümetin borç yığınına ilişkin artan alarma rağmen, ne Joe Biden ne de 2024’ün önde gelen başkan adayları Donald Trump, seçim öncesinde mali disiplin sözü vermiyor.
İngiliz siyasetçiler da Perşembe günü yapılacak genel seçimler öncesinde başlarını kuma gömdüler. Etkili bir düşünce kuruluşu olan Mali Araştırmalar Enstitüsü (IFS), ülkenin iki ana siyasi partiyi kamu maliyesinin kötü durumu hakkında “sessizlik komplo” kurdukları için kınadı.
IFS yöneticisi Paul Johnson geçen hafta yaptığı açıklamada, “Genel seçimlerden sonra göreve kim gelirse gelsin, şanslı olmadıkları sürece çok geçmeden zor bir seçimle karşı karşıya kalacaklar” dedi. ” Ya vergileri bize söylediklerinden daha fazla artıracaklar, ya bazı harcama alanlarında kesinti yapacaklar.
Borç meselesini çözmeye çalışan ülkeler zor durumda kalıyor. Almanya’da borç limitleri konusunda devam eden iç çekişme, ülkenin üç yönlü hükümet koalisyonunu büyük bir baskı altına soktu. Siyasi açmaz bu ay doruğa ulaşabilir.
Tahvil pazarında çalkantı dönemi
Ancak borcu dizginleme eforlarını ertelemenin sorunu, hükümetleri finansal piyasaların çok daha acı verici akınlarına karşı savunmasız bırakması. Birleşik Krallık büyük bir ekonomide bunun en yeni örneğini sunuyor. Eski Başbakan Liz Truss, artan borçlanmayla finanse edilen büyük vergi kesintileri ilan ettiğinde 2022’de sterlinde bir çöküşü tetikledi, devlet tahvili faizleri hızla artarak bir çok BES’i batma noktasına getirdi.
Yüksek borçların mali piyasalara tehdidi ortadan kalkmadı. Fransa’yı ele alalım. Mali kriz riski, Başkan Emmanuel Macron’un geçen ay erken seçim çağrısı yapmasının ardından neredeyse bir gecede önemli bir endişe haline geldi. Yatırımcılar, seçmenlerin daha fazla harcamaya ve vergileri azaltmaya kararlı popülistlerden oluşan bir parlamentoyu seçeceğinden, bunun da ülkenin aslında yüksek olan borç ve bütçe açığını daha da artıracağından telaşlıydı.
Her ne kadar bu en kötü senaryo artık daha az mümkün görünse de, önümüzdeki Pazar günkü ikinci çeşit oylamadan sonra ne olacağı kesin olmaktan çok uzak. Fransız devlet tahvillerinin getirileri artmaya devam ederek Salı günü sekiz ayın en yüksek düzeyine ulaştı.
Harvard Kennedy Okulu’ndan Dynan, yatırımcıların hükümetin borçlarını kapatma konusundaki istekliliğinden şüphe etmesine neden olan “siyasi işlevsizlik” nedeniyle finans piyasalarının hızla hamasetinin kırılabileceğini söylüyor.
“İşlerin ters gitmesinin kapsamı konusunda hayal gücü eksikliğimiz var. Şayet piyasanın ABD’nin kamu borcundan endişe duyduğu büyük bir olay olursa, bu çok şaşırmış gibi davranacağız” dedi.
Kaynak: The world is sitting on a $91 trillion sorun. ‘Hard choices’ are coming
17:11
