Mutfaklarımıza lezzet ve renk katan zerdeçal, son periyotta sağlığa yararlarıyla da sık sık gündeme geliyor.
Zerdeçalın inflamasyonla, mikroplarla ve kanserle savaşta rol oynayabildiği, eklem iltihabından solunum yolu enfeksiyonlarına ve diyabete birçok hastalığın tedavisinde etkili olabildiği öne sürülüyor.
Henüz bu iddiaları destekleyen çok fazla klinik deney bulunmasa da zerdeçal içeren gıda destekleri hem ülkemizde hem de dünyada popülerliğini gittikçe artırıyor.
Ancak zerdeçal desteklerini alanların sayısı arttıkça bu trendin tehlikeleri de ortaya çıkmaya başladı. Son yıllarda dünyanın dört bir yanında zerdeçalın neden olduğu çok sayıda akut karaciğer hasarı yaşandı. Bu hadiselerin bir kısmında hastalar karaciğer nakline muhtaç hale gelirken ölümle sonuçlanan durumlar da meydana geldi.
ABD Ulusal Sağlık Enstitüleri’nin (NIH) Sindirim Hastalıkları ve Beslenme Ünitesi bünyesinde bulunan Karaciğer Hastalıkları Araştırma Kolu’nun yöneticisi Jay Hoofnagle, The Washington Post’a yaptığı açıklamada, “Zerdeçala bağlı karaciğer hasarı çok nadir görülüyor. 10 binde hatta 100 binde 1 kişi hastalanıyor. Lakin günümüzde milyonlarca insan zerdeçal desteği alıyor. Bilgilerimize bakılırsa gıda desteğine bağlı karaciğer hasarında zerdeçal başı çekiyor” ifadelerini kullandı.
GELENEKSEL TIPTAKİNİN 100 KATI
Uzmanlara göre hem mutfaklarda hem de klasik tıpta binlerce yıldır kullanılan zerdeçaldan elde edilen destekler, bazı hastalardaki genetik hassasiyetle de bir araya geldiğinde karaciğer hasarının en muhtemel sebebi haline geliyor.
Zerdeçalın ana etken hususu kurkumin, kök zerdeçalın kütle olarak yüzde 1 ila 7’sini oluşturuyor. Lakin desteklerde kurkuminin saflaştırılmış hali yüksek dozda bulunuyor. Dahası normalde kurkumin insanın sindirim sisteminde tam olarak emilemiyor. Desteklere, emilimi artırmak amacıyla karabiber de ilave ediliyor.
Örneğin bir araştırmada iştirakçilere önce 2 gram kurkumin hususu verildi. Ardından kanlarındaki kurkumin seviyesi test edildi ve neredeyse 0 olduğu görüldü. Lakin karabiberle birlikte kurkumin verildiğinde, iştirakçilerin kanlarındaki madde seviyesi 2.000 katına çıktı.
Hoofnagle, “İnsanlar bugün klâsik tıpta alışkın olduğumuzun 100 katı kurkumin alıyor. Markete gittiğimde kocaman şişelerde zerdeçal-karabiber karışımları satıldığını görüyorum ve kendi kendime ‘Eyvah’ diyorum. Zira bu eserlerin her bir porsiyonu 1 gram” dedi.
TAKVİYE KULLANIMI ARTTIKÇA OLAY SAYISI DA ARTIYOR
Hoofnagle aynı zamanda NIH takviyeli bir teşebbüs olan İlaca Bağlı Karaciğer Hasarı Ağı’nın (DILIN) da yöneticisi. LİSANIN kapsamında ABD genelinde ilaçlardan ve alternatif reçetelerden kaynaklanan ağır karaciğer hasarı olayları toplanıp analiz ediliyor.
DILIN datalarına göre, 2022 yılında ülkede zerdeçal destekleriyle bağlı 10 karaciğer hasarı olayı yaşandı. Hastalarda en yaygın görülen semptomlar olarak sarılık, mide bulantısı ve karın ağrısı öne çıktı.10 hastadan 5’i hastanede tedavi altına alındı. Bir hasta ise akut karaciğer yetmezliği nedeniyle hayatını kaybetti.
Araştırmacılar, zerdeçala bağlı karaciğer hasarının ABD’de arttığı sonucuna vardı. Dahası zerdeçal desteklerinin son 5 yılda gitgide popülerleşmesiyle DILIN’deki hadiselerin artışında da bir paralellik tespit edildi.
Sarılık karaciğer hasarının belirtilerinden biri
İTALYA VE AVUSTRALYA’DA DA ÖRNEKLER MEVCUT
Üstelik zerdeçala bağlı karaciğer hasarının yaşandığı tek ülke ABD değil. Örneğin 2020’de İtalya’da yapılan bir araştırmada, yedi akut bulaşıcı olmayan hepatit olayı zerdeçal destekleriyle ilişkilendirildi.
2023 yılında Avustralya hükümeti, bir genelge yayımlayarak, tüketicileri ve sağlık çalışanlarını zerdeçal desteklerinin nadir durumlarda karaciğer hasarına yol açabileceği yönünde uyardı. Metinde Sağlık ve Yaşlı Bakımı Bakanlığı’na zerdeçalla ilişkilendirilen 18 karaciğer sorunu bildirildiği, olaylardan birinin hayatını kaybettiği vurgulandı.
Avustralya Ulusal Karaciğer Nakli Ünitesi’nde nakil hepatoloğu olarak görev yapan Dr. Ken Liu, “İnsanlar zerdeçalın doğal bir madde olması ve reçetesiz satılması nedeniyle zararsız olduğunu düşünüyor ama bu doğru değil. Bir doktor olarak günden güne daha fazla insanın bitkisel gıda destekleri nedeniyle hastaneye yatırıldığını ve karaciğer nakline ihtiyaç duyduğunu gözlemliyorum” dedi.
“1 HAFTA İÇİNDE HAYATINI KAYBETTİ”
Baltimore’da bulunan bir hastanede görev yapan Dr. Fadi Alghzawi de zerdeçalla bağlantılı olaylarda artış gözlemlediğini söyledi. Son olarak 66 yaşındaki bir siyahi kadının, sarılık, mide bulantısı, iştahsızlık ve koyu renkli idrar belirtileriyle acile getirildiğini ifade eden Dr. Alghzawi, “Yapılan testlerde kandaki bilirubin seviyesi çok yüksek çıktı. Normal düzey 0,2-1,1 mg/dL iken hastanın bilirubini 29 mg/dL seviyesindeydi. Bu durum bize muhtemel karaciğer bozukluğunu düşündürdü” dedi.
Karaciğer bozukluğuna yol açabilecek tüm ihtimalleri eleyen ve karaciğer biyopsisiyle bulgularını teyit eden doktorlar nihayetinde hastanın durumunun zerdeçal kaynaklı olduğunu tespit etti. Kadın hastaneye kaldırılmadan 6 ay önce günde yarım çay kaşığı öğütülmüş zerdeçal almaya başlamıştı. Hastaneye kaldırıldığı sırada zerdeçal tüketmeyi bırakmış olsa da baharatın tesirleri sürmüştü.
Dr. Alghazawi, “Genellikle insanların hasara yol açan bitkisel destekleri almayı bırakmaları durumunda iyileşme gözlemlenir. Lakin bu olayda karaciğer hasarı geri döndürülemez seviyedeydi ve maalesef hasta hastaneye yatırıldıktan sonraki 1 hafta içinde hayatını kaybetti” dedi.
SİZ ŞANSSIZ KÜMEDE OLABİLİRSİNİZ
Doğrudan ya da idiosinkratik olmak üzere iki kümeye ayrılan ilaca bağlı karaciğer hasarı, Batı ülkelerinde akut karaciğer yetmezliğinin en yaygın nedeni.
Doğrudan hasarlar tahmin edilebiliyor, doza bağlı olarak gelişiyor ve asetaminofen gibi karaciğer için zehirli olduğu bilinen unsurlardan kaynaklanıyor. İdiosinkratik hasarların teşhis ve tedavisi ise çok daha zor. Çünkü bu durumlardan sadece hassasiyeti olan bireyler etkileniyor. Hasarı yaratan şey de normalde zehirli kabul edilmeyen unsurlar oluyor.
Dr. Alghzawi, “İdiosinkratik hasarı şöyle açıklayabiliriz: Bir ilaç alıyorsunuz. Ardından cinsiyetiniz, yaşınız ya da bağışıklık durumunuza bağlı olarak ilaç ansızın karaciğer hasarına yol aşıyor. Öngörülebilir bir durum değil ve doza bağlı olarak da gelişmiyor” dedi.
Örneğin bayanlar hormonal durumları, vücut yapıları, metabolizmaları ve diğer bazı faktörler nedeniyle ilaca bağlı karaciğer hasarına erkeklere kıyasla daha yatkın oluyor. Siyahiler de ağır karaciğer hasarına ve karaciğer nakli ya da ölüm gibi önemli sonuçlara beyazlara kıyasla daha yatkın.
GENLER DE ETKİLİ
Genler de süreçte pay sahibi çünkü belli genler ilaçların işlenmesinde rol oynayan bazı enzimlerin kodlarını taşıyor. İlaç içildikten sonra mide-bağırsak kanalı tarafından emiliyor ve kana karışıyor. Bu kanın ilk gittiği yer karaciğer. Karaciğerin görevi de toksinleri temizleyip spesifik enzimleri kullanarak ilacı metabolize etmek.
DILIN tarafından yapılan araştırmada, 10 hastanın 7’sinde, ABD nüfusunun sadece yüzde 10’unda bulunan bir genetik varyant olduğu tespit edildi. Bu varyantın hastaların zerdeçalla ilişkilendirilen karaciğer hasarına yatkınlığını artırmış olabileceği düşünülüyor.
Dr. Liu, “Karaciğer enzimlerini genler belirliyor. Dolayısıyla bir şeyi sizin metabolize etmenizle benim metabolize etmem arasında küçük farklar olabilir. Siz kurkumini tamamen etkisiz, zararsız bir madde olarak metabolize edersiniz ama benim için o toksik ve karaciğerde inflamasyona yol açan bir şey olabilir” dedi.
RİSKLERİN FARKINDA OLUNMALI
Dolayısıyla yetkili kurumlar hem sağlık çalışanlarını hem de tüketicileri zerdeçal desteklerinin muhtemel riskleri konusunda dikkatli olmaya çağırıyor. Hatta Dr. Alghzawi’ye göre, iddia edilen yararlarıyla risklerini bir teraziye koyup karşılaştırınca, zerdeçal desteklerinden tamamen uzak durulması gerektiği sonucu çıkıyor.
Öte yandan diğer uzmanlar daha itidalli bir yaklaşıma inandıklarını belirtti.
Gastroenterolog Dr. Angeline Liu, “Zerdeçal desteklerinden tamamen kaçınmaya gerek olmasa da hastaların doktorlarına bu destekleri aldıklarını bildirmeleri ve gerektiği durumlarda takibinin yapılması önemli. Aynı şekilde doktorların da hastalarla konuşurken reçetesiz satılabilen ilaçları ya da destekleri alıp almadıklarını sormaları önemli” dedi.
The Washington Post’un “Turmeric supplements may harm the liver in some people” başlıklı haberinden derlenmiştir.
17:11
