Söz döndü dolaştı yine sıcaklıklara geldi. Her zaman sözünü ettiğimiz gibi, donanım fark etmeksizin bilgisayar teknolojilerinde sıcaklıklar en büyük düşmanımız. Ekran kartı ise saniyede milyonlarca işlem yapabilen, yoğun yükler altında uzun süre görev yapan ve ısınmaya elverişli bir donanım. Ayrıca genellikle sistem içinde en fazla güç tüketen bileşen.
Yüksek sıcaklıklar GPU performansını etkiler mi? CPU’da ve diğer donanımlarda olduğu gibi cevap katiyetle evet. İşlemciden sonra en sıcak çalışan donanım ekran kartıdır, hatta bazen onun önüne geçebilir. Özellikle de üst seviye güce aç kartların yüksek sıcaklıklara ulaştığını biliyoruz. Üst sınıf GPU’larda yer alan çift 8-pin güç beslemesi yeterli gücü sağlıyor lakin ısı üretimi de bir o kadar artıyor. İşte bu nedenle üreticilerin devasa soğutma dizaynlarını görüyoruz, ekran kartının izin verilen sıcaklıklarda çalışmasını sağlamak için büyük soğutucular geliştiriyorlar.
NVİDİA, yüksek güç tüketimini yönetmek için “16-pin 12VHPWR” kablolara geçiş yapmıştı. Geçiş yapmasıyla birlikte adaptörlerde yanma meseleleri yaşandığı günleri kimileriniz hatırlayacaktır. Uzun lafın kısası, ekran kartınız sisteminizdeki en sıcak bileşenlerden biri olmaya devam edecek. Bu beklenen bir durum lakin aşırısı kabul edilemez, olaya el atmak gerekiyor.
Peki yüksek ısı ne zaman bir sorun haline geliyor? Daha serin çalışması için neler yapabiliriz? Bugün hepsini ayrıntılıca anlatmaya çalışacağız.
Sıcaklıklar GPU performansınızı thermal throttling (termal kısıtlama, daralma) adı verilen bir süreçle etkiliyor. Termal kısıtlamayla neyi kast ediyoruz? Herhangi bir işlemci, belirli bir sıcaklık eşiğine ulaştığında çalışma suratını düşürmeye başlar. Başka bir deyişle kendini koruma altına alır. Throttling dediğimiz şey donanımın sabit sıcaklıkları korumasına yardımcı oluyor. Aslında kötü bir şey değil iyi bir şey. Ancak kullanıcı deneyimini önemli şekilde etkileyebilir, hatta bazen saç baş yoldurabilir.
Thermal Throttling Nedir?
Ekran kartınızın PCB’sinde görev yapan grafik işlemcisi oyunları oynatırken sayısız işlem yapar, çok fazla ısı üretir. Soğutma sistemi sıcaklık bedellerine göre yüksek hızlara ulaşabilir, ancak birçok etkenden dolayı bileşenlerin fazla ısındığını görebiliyoruz. CPU ve GPU, yüksek ısıyı dışarı atamadığında suratını düşürür ve böylelikle kullanıcı tecrübesi de sekteye uğrar. Yani özetle performans düşüşü yaşanır.
Sıcaklıklar güvenli bir çalışma aralığına düşene kadar çekirdek ve bellek frekansları (dolayısıyla kare suratları da) düşmeye başlar. Tüm çağdaş donanımlar elektronik bileşenlerin zarar görmemesi için koruma özelliğine sahiptir. Çip kendini herhangi yanma, kısa devre ve kapanma gibi olumsuz süreçlere karşı muhafazaya alır.
Termal kısıtlama getirildiğinde bazen oyunlar oynanmaz hale bile gelebilir. FPS değerleri öyle düzeylere gelir ki oyunu kapatmak zorunda kalırsınız. Oyundan örnek veriyoruz lakin bu sistemdeki herhangi bir iş yükü için geçerli. Termal kısıtlama sırasında herhangi bir hasar yaşanmaz, ancak o andaki yüksek sıcaklıklar çeşitli hasarlara yol açabilir, bileşenin ömrü kısalabilir.
Ekran Kartı Ömrü Ne Kadar?
Özellikle dizüstü bilgisayar kullanıcıları termal sorunlardan çok fazla dert yanıyor. Dizüstü bilgisayarlarda 90 derecenin üstünü görmek pek de zor değil. Kullanıcılar, böyle durumlarda yüksek sıcaklıklardan dolayı klavyeye bile zor dokunuyor. Sıcaklık sorunlarını aşmak için çeşitli yollar var; ekstra fan kullanmak, termal macun yenilemek, sistem temizliği yapmak ve hava sirkülasyonunu geliştirmek gibi.
Ekran kartınızın suratını düşürmesi için sıcaklıkların belirlenen değerlere ulaşması gerekiyor. Peki sıcaklılar neden yükseliyor? Birçok faktöre bağlı:
Yüksek ortam sıcaklıkları.
Termal macunun kalitesi ve kullanım süresi.
Ekran kartındaki olası bir üretim yanlışı (kötü yerleştirilmiş veya eksik termal pedler gibi).
Kasa genelinde yetersiz ve kötü soğutma.
Ekran kartı fanlarının yetersiz kalması, tozlanması veya çalışmaması.
Hava akışının engellenmesi.
GPU saat hızının düşürülmesiyle (termal daralma) yapılabilecek işlem miktarı da düşer ve grafik ağırlıklı iş yüklerinde genel performans düşüşü kaçınılmaz hale gelir. Birden fazla durumda bu performans zayıflaması %10’un üzerine çıkmayacaktır. Ancak termal macununuz çok eskiyse, fanları tozla kaplanmışsa veya kartınız kasanın içinde boğuluyorsa düşüşler daha önemli hale gelebilir.
Ekran Kartı Nasıl Test Edilir?
Tahmin edebileceğiniz gibi termal tedbirleri aşmanızın bir yolu yok, aslında buna gerek de yok. Bu önlemler, adı üstünde PC donanımlarınızın zarar görmesini veya kullanılmaz hale gelmesini engellemek için alınır. Diğer taraftan GPU sıcaklıklarını düşürmek için doğru adımları atarak kısıtlamayı hafifletebilirsiniz.
Güç Tasarrufu Modu
GPU sıcaklığını düşürmenin kolay bir yolu Windows’ta yerleşik Güç Tasarrufu modunu aktifleştirmek. Windows, CPU ve GPU’nuza giden gücü azaltarak sırf elektrik tüketiminden tasarruf etmekle kalmaz, aynı zamanda azamî yükte aşırı ısınmaya fırsat vermeden performansı düşürerek aygıtınızı etkili bir şekilde daha serin çalıştırır.
Ayrıca daha düşük güç daha düşük performans anlamına geliyor. Yani erken kısıtlama önlenirken performansınız da bir ölçü düşebilir. Bunu kimse istemez lakin güç azaltma (veya etkin bir şekilde düşük voltaj) performansınızı doğrusal olarak azaltmaz. En azından termal kısıtlamaya girmeden daha iyi performans ve kullanıcı tecrübesi yaşarsınız. Düşük güç tüketimi elektrik faturanızı olumlu etkiler ve doğrusal bir performans etkisi olmadan sıcaklığınızı düşürebilirsiniz.
Dürüst olmak gerekirse bu genellikle “yara bandı” niteliğinde bir çözüm. GPU sıcaklığınızı performanstan ödün vermeden kontrol altına almak istiyorsanız uygulayabileceğiniz farklı yollar de var. GPU’yu düşük voltajda çalıştırmayı (undervolt) düşünebilirsiniz, ancak bu her kullanıcının üstesinden gelebileceği bir iş değil.
GPU ve Kasa Temizliği
Başta ekran kartınız olmak üzere genel olarak kasanızın temiz ve düzenli olduğundan emin olun. Özellikle metal soğutucunun içinde ve fan kanatçıklarındaki tozları temizleyin, birikmesine izin vermeyin. Bu bölgelerdeki tozu püskürtme sistemiyle temizleyebilirsiniz.
GPU ile birlikte kasanın ferah olması da önemli. Birçok kişi farkında olmasa da toz ve kirler bilgisayarımızın olması gerekenden daha sıcak çalışmasına neden olur. Bilgisayarınızın mümkün olduğunca serin kalmasını sağlamak istiyorsanız kasanızı düzenli olarak ayrıntılıca temizleyin. Tozun biriktiği en yaygın yerler fan kanatları, radyatör ve güç kaynağıdır. Bunlar başta olmak üzere kasanın tamamını temizlemenizde fayda var.
Masaüstü veya dizüstü farketmez, fanlar her zaman düzgün şekilde çalışmalı. Kir ve toz fanı yavaşlatır ve hatta bir zaman sonra tamamen durmasına neden olabilir.
Hava Akışına İzin Verin
Bilgisayarınızın serin kalmasına yardımcı olmak için yapabileceğiniz en kolay şey, hava akışının önündeki engelleri kaldırarak kasaya biraz nefes alma alanı sağlamaktır. Bilgisayarın herhangi bir tarafını, özellikle de arka kısmını engelleyen bir şey olmadığından emin olun. Sıcak havanın birden fazla bilgisayar kasasının arka tarafından dışarı atılır.
Kasanın etrafının kapalı olmadığından, arka kısmın ise tamamen açık ve engelsiz olduğundan emin olun. Bilgisayar masanın kapalı bir kısmındaysa yerini değiştirmeyi de düşünebilirsiniz. Böyle bir durumda sıcak hava masanın içinde geri dönüşüme girer ve bilgisayar çalıştıkça daha da ısınır.
Dağınıklıktan Kaçının
Bileşenleri arasında boşluklar olan, kablolaması iyi yapılmış, geniş ve ferah bir alanda soğutma döngüsü daha iyi işleyecektir. Havanın herhangi bir engel olmadan aygıtın içinden akması için açık bir yola sahip olması gerekiyor. Isının sistem içinde hapsolması, içerideki bileşenlerin ısınmasına neden olur.
Genel olarak PC’ler söz konusu olduğunda birçok insanın yaptığı en büyük kusurlardan biri, özellikle kablolar söz konusu olduğunda çok fazla dağınık olmaları. Kasanın içindeki karmaşa sıcaklık üzerinde önemli bir etki yaratmayabilir, ancak hava akışını çok fazla kısıtlayabilir. Farkında olmadan sorunlar yaratabilir ve katiyetle kaçınmanız gereken bir şey.
Üşenmeden PC’niz için bir yarım saat ayırın. Sağa sola saçılmış kabloları bir araya toplayın, kasanın için daha ferah hale gelsin.
Kasa Soğutması ve Yükseltme
Ekran kartıyla birlikte tüm bileşenlerin standart bedellerde çalışmasını sağlamak için genel kasa soğutma sistemini ve hava akışını iyi ayarlamamız gerekiyor. Müspet basınçlı hava akışı yapılandırmasını oluşturmak için fanların istikameti doğru olmalı. Bunun için epey kapsamlı bir rehber hazırlamıştık:
PC Kasasında Hava Akışı Nasıl Sağlanır? Fanlar Nasıl Takılmalı?
Her şeye rağmen olumlu sonuç alamadıysanız kasanıza bazı dokunuşlar yapmanız size yarar sağlayabilir. Örneğin kasanızda boş yer varsa ek soğutma fanları alabilirsiniz. Mevcut fanlarınız yeterli soğutma sağlayamıyorsa, daha iyi soğutma performansı veren daha kaliteli fanlara geçiş yapabilirsiniz. Fazla gürültüye kaçmadan fanlarınızı yüksek hava akışı için tasarlanan (yüksek CFM) fanlarla değiştirebilirsiniz. Bu fanlar daha fazla hava taşıyabilir ve genel soğutma verimliliğini artırabilir.
Pozitif basınç: filtrelenmiş girişlerden emilen hava – Negatif basınç: filtrelenmiş girişlerden ve filtrelenmemiş havalandırma deliklerinden/boşluklardan emilen hava
Fan Eğrisi Ayarı
Bu her zaman başvurmamanız gereken bir usul lakin hayat kurtarabilir. Bildiğiniz üzere her marka ve model kartın soğutma performansı farklı, fanların dönme hızı da (RPM) değişiklik gösteriyor. Bununla birlikte, ekran kartı üreticileri sıcaklığa bağlı olarak fan suratını artırmak üzere kendi belirlediği değerleri kullanmakta.
Ancak fan suratını manuel olarak değiştirebilir veya otomatik olarak çalışmak üzere fan eğrisi ayarı ayabilirsiniz. Fan kontrol eğrisini elle ayarlayarak bir sıcaklıktaki fan suratını biraz daha hızlı olacak şekilde değiştirebilirsiniz. Fabrikadan gelen haliyle fan suratları gürültü ve performans arasında bir denge yakalayacak şekilde optimize ediliyor. Referans kartlarda genellikle denge, gürültü engelleme tarafına kaydırılıyor. Bu da yüksek sıcaklıklara sebebiyet verebiliyor.
Baştan belirtelim, fan suratını artırırsanız gürültü de bariz şekilde artacak. Ancak ekran kartı oluşan ısıyı daha hızlı atacak ve performansını daha iyi koruyacak.
Örnek imajdaki gibi fanların daha hızlı çalışmasını sağlayacak şekilde düzenleme yapabilirsiniz. Ekran kartı x sıcaklığa geldiğinde %x fan suratında çalışsın şeklinde ayar yapmak mümkün. Bunun için MSI Afterburner yazılımı biçilmiş kaftan.
Undervolt
Undervolt ya da undervolting, aynı performans düzeyini korurken söz konusu donanımın çalışma voltajını düşürdüğümüz bir işlem. Peki neden yapıyoruz? Çünkü dar alanlarda GPU’ların oluşturduğu ısıyı hava yoluyla uzaklaştırmak bir oldukça güçtür. Bununla birlikte, hava akışınız zayıfsa veya yüksek güç tüketen kartınız fazla ısınıyorsa undervolt işlemi size yardımcı olabilir. Ayrıca donanımınız fazla yük altına giriyorsa ve uzun süre zorlu oyunlar oynuyorsanız, yine undervolt sürecine bir göz gezdirebilirsiniz.
Özetle undervolt, ekran kartınızın dahili algoritmalarıyla birlikte hız aşırtma yapılarak ulaştığı ve stabil çalıştığını bildiğiniz en yüksek değere, daha düşük voltajla ulaşmaya yarıyor. Ayrıntılı bilgi için yazılı ve görüntülü rehberlerimize bakabilirsiniz:
GPU Undervolt Nedir, Nasıl Yapılır?
GPU Undervolt Rehberi
Düşük Voltaj Nasıl Daha İyi Performans Sağlıyor?
Günümüzde ekran kartları çok fazla gelişti ve birçok ayrı alanda kullanılabiliyor. Işın izleme gibi teknolojiler kullanırken, aynı zamanda yapay zeka süreçlerinde başarılı işler çıkaran çekirdeklerle destekleniyor.
NVİDİA GPU’nuz, GPU Boost isimli bir özellikle birlikte geliyor. Bu özellik, çalışma sıcaklığı güvenilir düzeydeyse ve TDP izin veriyorsa daha iyi performanslar elde etmek için GPU’nun kendi kendine hız aşırtma yapmasına izin veriyor. Sıcaklıklar arttığında ise grafik işlemciniz güvenli çalışma sıcaklığını korumak için çekirdek saatini bir nebze düşürebiliyor. Bildiğiniz gibi süreç CPU çekirdeklerinde de benzer.
Sorun bu sürecin belirli bir sıcaklıkta değil, kademeli olarak yapılması. Yani 80 santigrat dereceye ulaşan bir kart, 70 santigrat dereceye ulaşan bir karttan biraz daha kötü performans gösterebilir. Aslında temel olarak bakacak olursak, GPU ne kadar serin çalışırsa o kadar iyi.
Termal Macun Yenilemesi
Bu konuda baştan birkaç uyarı yapmamız gerekiyor. Ekran kartının termal macununu yenilemek için dış kasasını sökmeniz şart, bu da ürünün garanti kapsamından çıkması demek. Diğer ikaza gelince, bu işlemcideki kadar kolay bir işlem değil ve tecrübeli kişilerin yapmasını öneriyoruz.
Bilindiği üzere GPU’nun üzerinde de tıpkı CPU gibi termal macun yer alıyor. O kadar uğraşa rağmen ekran kartınız aşırı derecede ısınmaya devam ediyorsa ve garantisi bittiyse, GPU’nun termal macununu yenileme ve belki de VRAM’inizdeki termal pedleri kontrol etme vakti gelmiş diyebiliriz.
Özellikle kullanılmış veya eskimiş bir GPU kullanıyorsanız termal macun kurumuş, tesirini yitirmiş olabilir. GPU termal macunu uygulaması aslında tek seferlik bir süreçtir, genellikle 5 yıl veya daha fazla zaman geçene kadar değişim gerekmez. Söylediğimiz gibi, grafik yongasına ve termal macuna erişmek için soğutucu grafik kartından ayırmanız gerekiyor. Eğer bu konu hakkında bilginiz yoksa bilen birine müracaatınızda fayda var.
Sıcaklıkları takip etmek için birçok yardımcı program kullanabilirsiniz. Donanım meraklıları genelde MSI Afterburner, HWiNFO, HWMonitor veya GPU-Z kullanmayı tercih ediyor. Bunların hepsi ücretsiz ve şu anda kullanımda olan hemen hemen her ekran kartına destek sunuyorlar. Ayrıca HWiNFO’nun taşınabilir bir sürümü olduğunu ek olarak belirtelim.
Ekran kartınızla overclock yaparken ve hatta undervolt yaparken yine bu yazılımlar yardımınıza koşabilir. GPU-Z, MSI Afterburner ve HWiNFO’nun yanı sıra ekran kartınızı zorlayabilecek bazı programlar bize lazım olabilir. Sıcaklıkları bildirebilen 3DMark gibi test yazılımlarını da kullanabilirsiniz, ancak özellikle ağır oyunlarda uzun zaman geçirmek daha iyi bir seçenek.
FurMark stres testi ile ısınma takibi
FurMark, ekran kartlarını test etmek için sıklıkla kullanılan popüler bir yazılım ve sıcaklıklarla birlikte diğer detayları kullanıcıya bildiriyor. Ancak bu araç GPU’nuza ağır yük bindireceğinden dikkatli olmanızda yarar var.
GPU-Z
Ana GPU-Z ekranı, GPU frekansı, bellek frekansı, VBIOS sürümü, sürücü sürümü ve daha fazlası olmak üzere ekran kartınızla ilgili temel bilgileri gösterir. Kartınızın çalışma frekanslarını görmek için burayı kullanabilirsiniz, ancak Sensors (Sensörler) sekmesi bu durumda daha kullanışlı. Sensörler kısmından sıcaklıkları, frekansları, fan suratlarını ve diğer detayları izleyebilirsiniz. Ayrıca “Log to file” seçeneği sayesinde tüm pahaların bir dökümünü metin belgesi olarak bilgisayarınıza kaydedebilirsiniz.
GPU-Z sensör bölümü ile ekran kartınızın durumunu kontrol edin.
GPU-Z çalışırken en az 15 dakika olmak üzere bir oyun çalıştırın. Özellikle bu süreçte grafikleri yoğun, ağır oyunlar oynamanızda yarar var. Oyundan çıkın, ardından GPU-Z’ye geri dönün ve işlerin zaman içinde nasıl ilerlediğini görmek için ‘log’ evrakına bakın. Ayrıca isterseniz test için FurMark gibi test yazılımlarını da kullanabilir, kartınızın sıcaklığını anlık olarak izleyebilirsiniz. Bununla birlikte, Sensors sekmesindeki bilgiler ekran kartı modeline göre değişiklik gösterebilir.
MSI Afterburner
MSI Afterburner‘ı hız aşırtma ve undervolt gibi süreçler için kullanabilirsiniz, ancak buradaki asıl gayemiz izleme yeteneklerini kullanmak. Aşağıdaki ekran görüntüsü GPU kullanımını, sıcaklıkları, çekirdek frekansını ve bellek frekansını gösteriyor. Biz burada FurMark’ı çalıştırdık ve sıcaklıkla birlikte kullanım oranlarının arttığını grafikte görebilirsiniz. Ayrıca buradan anlık olarak her saniyeyi fare yardımıyla kontrol etmek mümkün. Afterburner’ın güzel bir istikameti de çeşitli sensörler için ulaşılan azamî değeri göstermesi.
MSI Afterburner ile sıcaklık takibi
Bu arada MSI Afterburner ayarlarında birçok kullanıcı arayüzü mevcut ve istediğinizi seçebilirsiniz. Burada “Default MSI Afterburner v3 skin” arayüzünü görüyorsunuz. Öte taraftan CPU frekansını, sıcaklıklarını ve kullanımını çekirdek bazında takip edebilirsiniz. Her şeyin ayrıntılı bir dökümüne ulaşmak istiyorsanız, izleme monitörüne sağ tıklayın ve “Geçmişi olay günlüğü olarak kaydet” seçeneğine tıklayın.
Bir hatırlatma olarak, MSI Afterburner aracılığıyla FPS’nin tüm donanımsal bilgileri oyun içinden takip edebilirsiniz. Tüm detaylar buradaki rehberimizde mevcut.
HWiNFO
HWiNFO tahminen de en ayrıntılı izleme imkanı sunan araç olabilir. Sırf ekran kartınızın sıcaklıklarını, kullanımını ve frekans suratlarını kontrol etmekle kalmaz, aynı zamanda CPU, anakart, SSD’ler ve diğer donanımlarınız için de detayları gösterebilir. HWiNFO’nun en önemli ögesi, desteklenen GPU’lar için GDDR6 ve GDDR6X sıcaklıklarını da raporlaması diyebiliriz. Temel olarak GeForce RTX 30 serisi ve Radeon RX 6000 serisinde raporlama yapılıyor ve diğer pek çok yardımcı program bunu yapamıyor. GDDR6X termal değerleri, özellikle kripto madenciliği yapan insanlar için de kullanışlı olabilir.
İzleme işlemi için HWiNFO64’ü başlatın ve “Yalnızca Sensörler” seçeneğine tik atın. Bu durumda yine tüm verileri bilgisayarınıza (sağ alt kısımda yeşil artı işaretli defter simgesi) kaydedebilirsiniz. Saat simgesi ise o ana kadar kayıtlara geçen her şeyi sıfırlamaya yarıyor.
Bir oyun veya farklı bir grafik iş yükü çalıştırın. Bu süreçte ana pencereyi izleyebilir veya en azından 15 dakika geçtikten sonra günlük evrakını kontrol edebilirsiniz. HWiNFO, izlenen tüm öğeler için en az, azamî ve ortalama sayıları raporlayabiliyor. Ekran imgesini almadan önce yine FurMark’ı çalıştırdık, bu nedenle sıcaklıklar biraz yüksek. Eğer RTX 3090 gibi bir ekran kartınız varsa listelenen parametrelerin sayısı aşağıdaki gibi daha fazla olacak. Ayrıca burada GDDR6X bellek sıcaklıklarının 104 dereceye kadar ulaştığını görebilirsiniz.
19:20
News
Teknoloji
Teknoloji
Teknoloji
Teknoloji
Teknoloji
Teknoloji
