Bir sebeple Türkiye’den Avrupa’ya giden birinin karşı karşıya kaldığı sorunların başında damak tadına uygun içme suyu bulmak geliyor. Özellikle de Yaşlı Kıta’nın sokaklarını ilk kez arşınlıyorsa… Market market, reyon reyon dolaşanların çözmek zorunda kaldığı ilk zorluk karşılarındaki şişelerde maden suyu mu yoksa doğal su mu olduğunu anlamak. Çünkü Avrupa’da Türkiye’nin tersine çoğunlukla maden suyu (gazlı su) tercih ediliyor ve market raflarının ön saflarında maden suyu şişeleri yer alıyor. Bir diğer sorun de suyun fiyatı. Artan kurla birlikte yarım litrelik bir küçük şişe suya ortalama bir Avro (35 TL) ödemek en hafif tabirle can sıkıcı oluyor. Üstelik şişe suların tadı kötü…
Almanya, market reyonu
Aslında bu durum bizler için bir alışkanlıktan kaynaklanıyor. Türkiye’de içme suyu hayatımızda yerleşmiş bir “ürün” haline gelmiş durumda. Konutumuza cam ya da plastik damacana sipariş ediyoruz, dışarıda susadığımızda ise bir market ya da bakkaldan pet şişede su alıyoruz. Üstelik plastik şişe ve damacanalar hem sıhhate hem de etrafa çok zararlı. Bir yandan bedenimize çok sayıda mikro plastik alıyoruz bir yandan da daima atık çıkarıyoruz. Şişe ve damacanaların enflasyonla birlikte her gün artan fiyatları da gayreti.
Peki, en doğal hak olan içme suyu için bu kadar para harcanmayan, insanların ve etrafın bu kadar zarar görmediği bir dünyanın mümkün olduğunu söylesem?..
MARKETTEN SU ALMAK BİR MECBURİLİK DEĞİL TERCİH
İlk kez Avrupa’ya gelişimde, ücretsiz içme suyuna ulaşmanın ne kadar kolay olduğunu görünce hem şaşırmış hem de sevinmiştim. Havalimanlarından meydanlara, parklardan sokaklara kadar birçok yerde karşıma çeşmeler çıkıyordu. Marketten su almak bir mecburilik değil, tercih haline gelmişti. İnsanlar, marketlerdeki suyun tadının çeşme suyundan kötü olduğunu söylüyordu.
Havalimanı, ücretsiz su çeşmesi
Mesela dünyanın en turistik kentlerinden Roma’nın en turistik noktalarından biri olan Kolezyum’un yanı başında içme suyu makineleri var. Olağan yahut dilerseniz gazlı suyu mataralarınıza istediğiniz kadar doldurabiliyorsunuz. Hem de ücretsiz. Avrupa’nın çabucak hemen her kenti böyle. Sokaklar ve meydanlarda çeşmelere rastlamanız mümkün.
Kolezyum
‘NEDEN AYLARDIR MARKETTE BEKLEYEN SUYU ALAYIM Kİ?’
Dönelim Almanya’ya… Ülkenin neredeyse tamamında çabucak hemen herkes musluk suyu içiyor. Hatta birçok yerde özellikle şişe suyu istediğinizi belirtmezseniz musluk suyu servis ediliyor. Türkiye’deki alışkanlıktan olsa gerek insanların sokaklardaki çeşmelere, evlerinde musluktan akan suya nasıl güvenebildiklerini sorguluyordum. Konuştuğum insanlar ise “Neden marketten plastik şişede su alayım ki… O şişe tahminen aylar önce paketlendi ve sonrasında denetlenmedi ama musluktan gelen su daima denetleniyor. O yüzden ben marketten gazlı su ya da maden suyu dışında su almıyorum” diyordu.
Bir müddetliğine geldiğim Leipzig’te ikametgâh alanlara kentle ilgili bir paket veriliyor. İçerisinde küçük ikramlar, aktiflik takvimleri, kentle ilgili bilgiler yer alıyor. Bir de kentin su tahlillerine ilişkin bir bilgi broşürü var. Broşürde kentteki içme suyunun özellikleri, nasıl analiz edildiği detaylarıyla anlatılıyor. Bir de şöyle bir not var: “Leipzig su şebekesi tedarik bölgesindeki içme suyunu izlemek için her yıl 6 bin 700’den fazla numune inceleniyor.” Ayrıyeten meskenlerdeki boru ve musluk sistemleri de yıllık olarak kontrol ediliyor. Bu denetimden ev sahipleri ve kiracılar da sorumlu.
Leipzig başlangıç paketi ve su broşürü
Ben de artık plastik şişe yahut damacana almıyorum. Birden fazla insan gibi ben de çeşmeden su içiyorum ve mataramı çeşmeden dolduruyorum, evde musluk suyu içiyorum.
‘KENDİ ÜLKENDE İÇEBİLİYORSAN BURADA DA İÇEBİLİRSİN’
Aslında su kuşaklar uzunluğu Avrupa’da da problem olmuş. İspanya’nın Mayorka adasında da bir dönem pak içme suyu tartışmaları gündeme gelmiş fakat şu anda Avrupa Birliği standartlarına göre musluk suyu içilmesi güvenli. Hatta geçen haftalarda gittiğimde adada yaşayanlara musluk suyunun içilip içilmediğini sordum. Bana verdikleri cevap değişikti: “Kendi ülkende musluktan su içebiliyorsan burada da su içebilirsin. Biz içiyoruz.”
Mayorka sokaklarında da ücretsiz çeşmeler var.
Bu karşılık ister istemez acı acı gülümsetiyor insanı… Aklıma, Türkiye’de içme suyunu parayla satın aldığım günler geliyor; daha sağlıklı diye daha değerliye satılan cam damacanalardan almak zorunda kaldığım günler… Ve Türkiye’de insanların hâlâ en doğal hak olan içme suyuna para vermek zorunda kalıyor olması…
İSKİ, ÜCRETSİZ ANALİZ VE KONTROL YAPIYOR
Türkiye genelinde musluklardan su içmek ne kadar güvenli? Bu bahiste maalesef önemli soru işaretleri var. Pekala 15 milyondan fazla insanın yaşadığı İstanbul’daki durum ne? Bu soruyu İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne bağlı İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi’ne (İSKİ) sordum. Aldığım karşılıklara göre İSKİ, şebeke suyunu bin 150 noktada periyodik olarak denetliyor. Aynı şekilde İl Sağlık Müdürlüğü de yaklaşık bin 100 noktada suyun uygunluğunu denetliyor ve bu tahlillere göre İstanbul’un suyu standartlara uygun. Yani içilebilir lakin soruları ayrıntılandırınca şöyle bir durum ortaya çıkıyor: Meskenlerin tesisat sistemleri büyük oranda eski olduğu için pak su binanın kapısına kadar gelse de tesisat sistemlerinden kaynaklı bir belirsizlik ortaya çıkabiliyor. Çünkü, sayaçtan sonrasına İSKİ’nin müdahale etmesi mümkün değil. Abonelerden bir şikâyet ya da talep olması halinde ise gerekli analiz ve denetimler ücretsiz olarak yapılıyor.
Meydanlar ve sokaklardaki çeşmelere gelince… İstanbul’da yeni çeşmeler yapılmasının önünde bir engel yok. Sadece bir prosedür ve bürokrasi süreci gerektiriyor…
BİTMEYEN PROJE: MELEN BARAJI
İstanbul’un su sorunu yaz aylarında daima gündeme geliyor. Bu kapsamda İSKİ’ye kentin su meselesine tahlil olarak görülen Melen Barajı’yla ilgili sorular da sordum. Baraj inşaatının üretimine 2012 yılında başlanmış, 2016 yılının sonunda da bitirileceği söylenmişti lakin ortadan 12 yıl geçmesine rağmen baraj hâlâ bitirilemedi. 2019 yılında baraj gövdesinde çatlaklar ortaya çıktı. 2020 yılından itibaren DSİ tarafından çeşitli sefer imal ve proje ihalelerine çıkılmış lakin sonuç alınamamış. İSKİ’den aldığım bilgilere göre 2023 yılı içerisinde ise iki ihale daha yapılarak kontratlar imzalanmış. Bunlar “Melen Barajı Proje işi” ve “Melen Barajı Revize Rehabilitasyon Projesi İmali ve İnşaatı İşleri Müşavirlik Hizmetleri” işi ve kontratlar hâlâ devam ediyor.
Baraj yapılmadığı için İSKİ’nin bu durumdan nasıl etkilendiğini de sordum ve şu karşılığı aldım: “Melen Barajı tamamlanamadığı için muhtaçlığımız olan suyu regülatör sistemi ile Melen Çayından direkt olarak alıp Ömerli Barajına ve Cumhuriyet İçmesuyu Arıtma Tesisine iletiyoruz. Baraj yerine regülatör sisteminden suyun temin edilmesi, güç sarfiyatımızı arttırıyor, bulanıklılık yüksek olduğu için arıtma sistemimizin kimyasal madde sarfiyatını yükseltiyor, Ömerli Barajında ikinci bir terfi mecburiyeti ortaya çıkıyor. Sonuç olarak barajın tamamlanmaması nedeni ile İstanbul’a iletilen su için daha fazla güç ihtiyacı ile işletme maliyeti oluşmakta ve su depolanamadığı için Melen’den su temininde yağış rejimine bağlı kalınmaktadır.”
TEMİZ İÇME SUYU TEMEL BİR İNSAN HAKKI
Su hakkı, on yıllardır tartışılan bir kavram. İklim krizi kendisini yeterliden uyguna hissettirirken dünyanın pek çok bölgesinde pak suya erişim yok; açık bir su krizi yaşanıyor ve bu kriz giderek büyüyor. Suyun kıymeti her gün daha da artıyor.
Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu, 2010 yılında tarihi bir karara imza atarak “temiz içme suyu”nun temel insan hakkı olduğunu açıkladı. Türkiye’de suyun bir “ürün” olarak algılanmadığı ve musluklardan özgürce içildiği günleri görmek mümkün.
13:11
