Google, Kazakistan’da Arama Motoru Seçeneği Sunmaya Başladı: Antitröst Uygulamaları İçin Dönüm Noktası Niteliğinde Bir Gelişme

Bu gelişme, dünya çapında devam eden çok sayıda antitröst davasına rağmen, Kazakistan’ı Rusya, Hindistan ve Avrupa Birliği’nden sonra Google’ı arama motoru seçeneği sunmaya iten dördüncü yargı yetkisi haline getiriyor.

Kazakistan’daki gelişme sadece yerel bir olay olarak değerlendirilmiyor. Tartışmalar, Google’ın tarayıcı ve arama motoru pazarındaki tekelleşmesine karşı küresel antitröst hareketinde bir genişlemeye işaret olması etrafında ağırlaşıyor. Bu hareket yıllardır dünyanın çeşitli yerlerinde ivme kazanıyor, fakat şu ana kadar sadece birkaç olay gerçek uygulamaya ulaşmış durumda.

Küresel çapta rekabet çabaları

ABD, Japonya, Kore, Endonezya ve Kenya dahil olmak üzere birçok ülkede Google’ın uygulamalarına karşı devam eden soruşturmalar ve yasal süreçler sürüyor. Türkiye de benzer bir yolda, Google’ın önceden yüklenmiş rakip uygulamalara getirdiği kısıtlamalara karşı mücadele ediyor.

Amerika Birleşik Devletleri’nde Google, hem arama motoru pazar denetimi hem de dijital reklam teknolojisi dalındaki hakimiyetiyle ilgili çok sayıda antitröst davasıyla karşı karşıya.

Japonya’da şirketin arama ağı reklamcılığı uygulamalarına odaklanan soruşturmalar, Güney Kore’nin mobil işletim sistemlerinde rekabeti sınırlamak için para cezaları uygulaması ve Endonezya’da Google’ın Play Store’daki ödeme sisteminin zorunlu kullanımını inceleyen soruşturmalar nedeniyle Google’ın uygulamaları uluslararası alanda da inceleme altında. Ek olarak Kenya, yabancı teknoloji devlerini daha iyi düzenlemek ve yerel işletmeleri haksız rekabet uygulamalarından korumak amacıyla Rekabet Yasasını değiştirmek için adımlar atıyor.

Bu küresel uğraşlar, Google gibi teknoloji devlerinin pazar rekabeti üzerindeki tesirine ilişkin artan kaygıyı ve tüm pazar iştirakçileri için eşit bir oyun alanı sağlamak için düzenleyici tedbirlere duyulan ihtiyacı yansıtıyor.

Türkiye’de son durum

Türkiye rekabet kurumu, 2018’den bu yana Google hakkında altı soruşturma başlattı; bu soruşturmalar, rekabete alışılmamış uygulamalar nedeniyle para cezalarına ve operasyonlarında gerekli değişikliklere yol açtı. Bu araştırmalar, mobil uygulama dağıtım anlaşmaları, alışveriş karşılaştırma hizmetinin tanıtımı, reklam yerleşimleri ve yerel arama hizmetlerine yönelik kayırmacılık da dahil olmak üzere Google’ın operasyonlarının çeşitli istikametlerini inceledi. Mayıs 2024’te sonuçlanan son soruşturma, Danıştay’ın yerel arama hizmetleri pazarında otel arama hizmetlerine ilişkin yükümlülüklerini yerine getirmemesi nedeniyle Google’a toplam 482 milyon Türk lirası fiyatında para cezası vermesiyle sonuçlandı.

Google’ın Türkiye’deki uygulamalarına ilişkin bu araştırmalar, teknoloji devinin pazar dinamiklerini önemli ölçüde etkileme ve adil rekabeti engelleme potansiyeline ilişkin devam eden kaygıları ortaya koyuyor. Düzenleyici kurumlar Google’ın faaliyetlerini araştırmaya devam ederken, bu davaların sonuçları dijital pazarın düzenlenmesi ve Türkiye’de ve ötesinde rekabet maddelerinin uygulanması açısından önemli emsaller oluşturabilir.

Danıştay tarafından başlatılan son soruşturma, çok sayıda piyasa oyuncusunun ülkenin teknoloji sektörü ve ötesindeki rekabetin durumuna ilişkin telaşlarını dile getirdiği “Dijital Dönüşümün Rekabete Yansımaları” raporunun yayınlanmasının ardından geldi. Raporda, mobil aygıtlara önceden yüklenmiş uygulamaların rekabete muhalif tabiatı, baskın arama motorlarının orantısız pazar etkisi, algoritma değişikliklerinde şeffaflığın olmayışı ve Arama Motoru Sonuç Sayfalarında kendi kendine önceliklendirme uygulaması gibi konular vurgulandı. Bu etmenlerin, dijital pazarda yenilikçiliği ve rakip hizmetlerin büyüme potansiyelini sınırlayan kısıtlayıcı bir ortama katkıda bulunduğu belirtiliyor.

Avrupa Birliği Dijital Piyasalar Maddesi’nden ilham alan Türkiye’nin düzenleyici çerçevesi, ülkede faaliyet gösteren ABD teknoloji firmalarının faaliyetlerini yeniden şekillendirecek önemli bir güç olacak şekilde şekilleniyor. Rekabetin Korunması Kanunu’nda değişiklik tasarısı ile Türkiye, klâsik rekabet ve tüketici kurallarının yanı sıra dijital firmalar için de ayrı bir yapı oluşturmayı hedefliyor.

Yeni çerçeve, dijital pazarda adil rekabeti teşvik etmek için ilk giren avantajı, yüksek giriş maliyetleri, veri sahipliği ve ölçek ekonomileri gibi hususları ele alacak.

Google’ın etkisi

Kazakistan’daki dönüm noktası niteliğindeki örnek, tekelci uygulamaların sorun olarak kabul edildiği ülkeler tarafından küresel teknoloji devlerinin tesirine meydan okunabileceğinin altını çiziyor.
Bu cins bir düzenleme sadece hukuksal ve ekonomik açıdan haklı olmakla kalmayıp aynı zamanda son kullanıcıların tercihlerini de yansıtmaktadır. Örneğin, Avrupa’da Dijital Piyasalar Yasası yürürlüğe girmeden önce yapılan bir Mozilla araştırması, insanların yüzde 98’inin tarayıcı seçim ekranını görmeyi tercih ettiğini vurgulamıştı.
Öte yandan, birden fazla büyük oyuncunun hakim olduğu bir pazarda şirketler, kaynaklarını araştırma ve geliştirmeye ayırma konusunda motive olduğu biliniyor. Lakin özellikle Google gibi büyük teknoloji firmalarının monopolleri bu yeniliğin engellenmesi tehlikesine sebebiyet verebilir.

Google’ın yıllık ödemeleri

Apple’a, kablosuz iletişim şirketlerine, Android akıllı telefon üreticilerine ve başkalarına 2021’de 26,3 milyar dolar verilmesinin varsayılan arama motoru olarak kalması, rakipleri rakip ürünler geliştirmekten caydırıyor.
Google’ın reklam teknolojisi pazarındaki hakimiyeti, Google’ın uygulamalarındaki tartışmayı daha da büyütüyor.
Diğer yandan Avrupalı ​​ve ABD’li düzenleyiciler, Google’ın son 15 yılda reklam teknolojisi rakiplerini satın alarak ortadan kaldırdığını ve dijital reklamcılık alanındaki kuruluşlar üzerinde kendi eserlerini kullanmaya zorladığını ileri sürüyor.
Böylece Google pazar üzerinde tekelci bir denetime sahip oldu. Bu hakimiyet, Google’ın reklam gelirlerinin %30’undan fazlasını talep etmesine imkan tanıdı. Ayrıca böylelikle Google, potansiyel reklam teknolojisi rakiplerini geride bıraktı ve daha küçük kuruluşların fırsat bulmasına imkan tanımadı.
Büyük teknoloji monopollerinin sahip olduğu ekonomik güç birden fazla zaman önemli siyasi tesire dönüşmekte ve kamusal söylemi ve algıları etkilemektedir. Örneğin, Facebook’un haber akışı yoluyla kullanıcı hislerini manipüle etmesi ve Google’ın arama sonuçları üzerindeki denetimi, bu devlerin bilgiye erişim ve kamuoyu hassaslığı üzerinde sahip olabileceği derin etkiyi vurgulamaktadır.

Antitröst düzenlemeleri dijital ekonomiye nasıl yarar sağlar?

Dijital ekonomide antitröst düzenleyici tedbirlerin yararları epeyce büyüktür. Örneğin, düzenlemeler tüm oyuncuları yenilik yapmaya ve rekabet etmeye teşvik ederek yüksek teknolojili, en ileri tahlillerin olduğu bir ortamı teşvik eder.

Antitröst tedbirler aynı zamanda eserlerini ve dijital ekosistemlerini yerel pazarın özel gereksinimlerine göre uyarlayan şirketlere de güç veriyor.

Rekabet düzenlemelerinin bir diğer yararı da arama ve dolayısıyla reklam teknolojisi üzerindeki inhisarın zayıflaması, reklam seçeneklerinin genişletilmesi ve işletmeler için maliyetlerin azaltılmasıdır. Ayrıca, aşırı ödemelerin azaltılmasına da yol açarlar.
Herhangi bir şirketin kamusal alan üzerindeki etkisi, daha adil ve daha demokratik bir dijital ortam sağlar.
Sonuçta Kazakistan örneği, büyük teknoloji şirketlerinin, ne kadar etkili olursa olsun, düzenleyici baskılara karşı bağışık olmadığının güçlü bir hatırlatıcısı olarak hizmet ediyor.
Bu tıp aksiyonlar, rekabetin arttığı ve kullanıcıların çıkarlarının korunduğu daha istikrarlı bir dijital ekonomiye doğru önemli bir adımı temsil ediyor.