İran’da Başşehrin Güneye Taşınması İçin Çalışma Başlatıldı

İran’da gündem başşehrin taşınıp taşınmaması…

İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan, önceki gün Hatemu’l Enbiya Karargahı’nı ziyaretinde yaptığı konuşmada, geçmişte tartışılan, başşehrin Tahran’dan taşınması konusunu bir kez daha gündeme getirdi.

“TAŞIMAKTAN BAŞKA BİR ŞANSIMIZ YOK”

Tahran’ın başkent kalmasının başta ekonomik olmak üzere birtakım nedenlerden dolayı imkansız hale geldiğini düşündüğünü dile getiren İran Cumhurbaşkanı, “Ülkenin başkenti Tahran, çözülemeyen meselelerle karşı karşıya. Ne yaparsak yapalım zaman kaybediyoruz. Dolayısıyla ülkenin ekonomik ve siyasi merkezini güneye ve denize yakın bir yere taşımaktan başka seçeneğimiz yok.” ifadelerini kullandı.

Pezeşkiyan, Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı Muhammed Rıza Arif’in başşehrin taşınması planlarını takip etmekle görevlendirildiğinin bilgisini paylaşarak, “Bu konunun göz arkası edilmesi, ülkeyi gelecekte çevre krizleri ve daha birçok sıkıntıyla karşı karşıya bırakabilir.” dedi.

GEÇTİĞİMİZ YILLARDA DA GÜNDEME GELMİŞTİ

Kararın münasebetleri, uygulanabilirliği ve potansiyel sonuçları, daha önceki yıllarda da İran’da gündeme gelmiş ancak imkansızlıklar nedeniyle hayata geçirilememişti.

Başkent Tahran, İran’ın siyasi, ekonomik ve kültürel merkezi olarak ülke idaresinde kilit bir rol oynuyor ancak şehir, taşıdığı bu yükün altında eziliyor.

Tahran yıllardır yüksek nüfus, hava kirliliği, deprem riski, su kıtlığı, zemin çökmesinden muzdarip.

ALTYAPI YÜKSEK NÜFUSU KALDIRMIYOR

Tahran kenti yaklaşık 15 milyonluk şehir nüfusuna ve eyalet sınırları içinde 20 milyona yaklaşan bir yerleşim alanına sahip.

Bu yoğunluk, şehirde konut, ulaşım, sağlık ve eğitim gibi temel hizmetlerin sağlanmasında önemli sorunlar oluşturuyor.

Nüfus baskısı, ekonomik verimliliği düşürmekle kalmıyor, aynı zamanda şehrin yaşam kalitesini de olumsuz etkiliyor.

NÜFUS ARTMAYA DEVAM EDECEK

İran Cumhurbaşkanlığına bağlı İlerleme ve Kalkınma Merkezinin 2018’de hazırladığı raporda, Tahran’ın nüfusu 30 yıl içinde 20 milyon artabilir ve bu durum da şehir idaresini neredeyse imkansız hale getirebilir.

İran Şehir Ekonomisi Bilimsel Birliği de şehrin nüfusunun altyapı kapasitesinin yüzde 70 üzerinde olduğunu ve bu durumun yaşam koşullarını olumsuz etkilediğine vurgu yapan bir rapor yayımladı.

HAVA KİRLİLİĞİ ÖLÜMCÜL BOYUTLARDA

Öte yandan hava kirliliği, Tahran’ın en büyük sıkıntılarından biri olarak öne çıkıyor. Uzmanlar sık sık bu sorunun ölümcül noktalara geldiğine vurgu yapıyor.

İran Sağlık Bakanlığı Hava Sağlığı ve İklim Değişikliği Daire Başkanı Abbas Şahsuni, Kasım 2022’de yaptığı açıklamada, hava kirliliğinin bir yılda, ülke genelinde 20 bin 800 kişinin, başkent Tahran’da ise 6 bin 400 kişinin ölümüne neden olduğunu belirtmişti.

Tahran Çevre ve Şehircilik Hizmetleri Komisyonu Başkanı Mehdi Pirhadi de Aralık 2023’te yaptığı açıklamada, ülkedeki hava kirliliğinin bir yılda 27 binden fazla kişinin ölümüne yol açtığını duyurdu.

DEPREM RİSKİ

Tahran, birinci derece deprem jenerasyonunda yer alıyor. Çok sayıda fay hattının geçtiği İran’ın başkenti Tahran’da uzmanlar, olası bir sarsıntının milyonlarca insanın yaşamını tehlikeye atacağını belirtiyor.

Alp-Himalaya deprem jenerasyonunda yer alan Tahran’ın 7’nin üzerinde büyüklüğe sahip tarihî deprem kayıtlarını gösteren birkaç aktif fay ile çevrili olduğu aktarılıyor.

Tahran’ın yoğun nüfus dağılımı ve çeşitli kırılganlık faktörleriyle dünya çapında yüksek deprem riski taşıyan ilk 20 mega kentten biri olduğu bedellendiriliyor.

BİNALARIN YÜZDE 60’I SARSINTIYA DAYANIKSIZ

Tahran Belediyesi Risk Yönetimi Birimi Müdürü Rıza Keremi Muhammedi, Eylül 2021’de yaptığı açıklamada, başkentte bulunan binaların yüzde 60’ının sarsıntıya dayanıklılık standartlarını karşılamadığına dikkati çekti.

Söz konusu binaların şiddetli bir deprem sırasında önemli hasar görebileceğini belirten Muhammedi, büyük bir depremde binaların yüzde 20’sinin tamamen yıkılacağı ikazını yaptı.

Tahran Belediyesi Kent Konseyi İnşaat ve Alt Yapı Komitesi Başkanı Muhammed Agamiri de konuya ilişkin Ağustos 2023’te yaptığı değerlendirmede, başkentte meydana gelmesi muhtemel şiddetli bir depremin gerekli önlemlerin alınmaması halinde en az 300 bin kişinin ölümüne yol açacağı uyarısında bulundu.

Agamiri, Tahran’ın başkent olması nedeniyle muhtemel bir şiddetli depremin tüm ülkeyi etkileyeceğine dikkati çekerek, Tahran kentinin altyapısını da “çok savunmasız” tabirleriyle değerlendirdi.

TAHRAN YILDA 25 SANTİMETRE ÇÖKÜYOR

Diğer yandan İran İnşaat ve İskan Araştırmaları Merkezinden bilim adamlarının, 2018’de “Nature” dergisinde yayımladıkları makalede, Tahran’ın her yıl ortalama 25 santimetre çöktüğü bildirildi.

2003-2017 yılları arasında uydu fotoğraflarını inceleyen bilim adamları, şehir merkezinin yüzde 10’unu ve kuzeybatıdaki kırsal alanları içine alan bölgenin her yıl 25 santimetre yere battığını tespit etti.

Bölgedeki yer çökmesi seviyesinin dünyanın en yüksek seviyesinde olduğuna dikkati çeken bilim adamları, bunun sebebinin artan nüfusun ihtiyaçlarını karşılamak üzere inşa edilen barajlar, dönemsel kıtlıklar ve kaçak su kuyuları nedeniyle yer altı sularının tükenmeye yüz tutması olduğunu kaydetti.

KURAKLIK VE SU KAYNAKLARININ YETERSİZLİĞİ

İklim değişikliğinden etkilenen ülkelerden biri olan ve bunun yanında su kaynaklarının hatalı yönetilmesi nedeniyle su konusunda sorun yaşayan İran’da başkent Tahran da bu durumdan hissesini alıyor.

İran Enerji Bakanlığına bağlı Su Kaynakları Yönetim Şirketi, yakın zamanda paylaştığı bir raporunda, Tahran’daki su depolarının yüzde 23’ünün dolu olduğunu ve bunun da son 5 yıllık ortalamanın yüzde 18 altında olduğunu bildirdi.

Tahran Eyaleti Su ve Kanalizasyon Şirketi Genel Müdürü Muhsin Erdekani, 10 Kasım’da düzenlediği basın toplantısında, başşehrin kuraklıkla karşı karşıya olduğunu belirterek, “Buna göre Tahran, son 50 yılda benzeri görülmemiş bir şekilde beşinci kurak yılını yaşıyor ve arka arda yaşanan kuraklıkların devam etmesi endişe verici” dedi.

Tahran’daki barajların doluluk düzeyinin çok düşük olduğunu söyleyen Erdekani, Tahran eyaletinin, ülkenin içme suyunun yüzde 25’ini tükettiğini ve su yönetiminin krizde önemli bir rol oynadığını belirtti.

Bütün bu sorunların yanı sıra Tahran’ın İran’ın tüm idari ve ekonomik faaliyetlerini merkezileştirmesi, ülkenin diğer bölgelerinin gelişimini de kısıtlıyor. Bu durum, İran’ın ulusal kalkınma maksatları açısından önemli bir dengesizlik yaratıyor. Başşehrin taşınmasıyla birlikte, diğer bölgelerin kalkınmasının hızlandırılması amaçlanıyor.

BASRA KÖRFEZİ’NE YAKIN BİR BÖLGEDE YENİ BAŞKENT PLANI

Başkent taşınması planında öne çıkan bölge, İran’ın güneyindeki Basra Körfezi’ne yakın alanlar olarak belirtiliyor.

Bu tercih, birkaç stratejik avantaja dayanıyor: Bunlardan birincisi ekonomik potansiyel çünkü Basra Körfezi, İran’ın petrol ve doğal gaz rezervlerinin kalbi niteliğinde.

Yeni başşehrin, bu enerji kaynaklarına daha yakın bir pozisyonda olması ve ticaretin, özellikle deniz nakliyatının merkezi haline gelebilmesi ve böylece İran’ın, enerji sektöründeki gücünü daha etkin bir şekilde kullanabilmesi hedefleniyor.

Çevresel ve güvenlik faktörleri de başşehrin taşınması planında öne çıkıyor. Basra Körfezi bölgesi, Tahran’a kıyasla daha düşük deprem riski taşıyor.

Ayrıca, bu bölgenin iklimsel özellikleri, çevresel sürdürülebilirlik açısından yeni altyapı projelerinin uygulanmasına daha uygun görülüyor.

BAŞKENTİ TAŞIMAK MÜMKÜN MÜ?

Eğer bu plan başarılı bir şekilde uygulanırsa, İran sadece daha güvenli ve çağdaş bir başşehre kavuşmakla kalmayacak, aynı zamanda ekonomik, sosyal ve çevresel sorunlarını da büyük ölçüde hafifletebilecek ancak bu değişimin etkili bir şekilde hayata geçirilmesi, güçlü bir siyasi irade, güçlü ekonomi, ayrıntılı bir planlama ve geniş çaplı bir toplumsal desteği gerektiriyor.

Şu anda İran’ın özellikle ekonomi konusunda büyük meselelerle boğuşması nedeniyle en azından yakın vadede bu planın gerçekleşmesi öngörülmüyor.

Gelecek yıllarda bu sürecin nasıl ilerleyeceği, İran’ın ulusal kalkınma vizyonunu ve bölgesel rolünü önemli ölçüde etkileyecek.

Tahran’ın taşınması, sadece bir coğrafik değişim değil, ülkenin geleceği için bir dönüşümün de habercisi olabilir.