Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin 19 Mayıs’ta helikopter kazasında hayatını kaybetmesinden bir hafta sonra başlatılan seçim süreci kapsamında ülkedeki 14. cumhurbaşkanlığı seçimine aday adayı olarak kayıt yaptırmak isteyenler 30 Mayıs’ta başlamak üzere 5 gün boyunca İçişleri Bakanlığında kurulan seçim başvuru merkezine geldi.
80 aday başvurdu
Başvuru mühleti dün sona ererken seçim için 46’sı muhafazakar, 16’sı bağımsız, 13’ü reformist, 3’ü ölçülü muhafazakar ve 2’si de Bahar hareketi (Ahmedinejad grubu) olmak üzere 80 isim aday adayı oldu.
Reformist kanat seçimde ortak bir aday belirlemedi.
Mevcut hükümetten 5 kişi ve 4 eski kadın milletvekili başvuru yaptı
Adaylık başvurusu yapanların arasında 1 Meclis Başkanı, 1 Cumhurbaşkanı Yardımcısı, 3 mevcut bakan, 1 Meclis Başkan Vekili, 1 eski cumhurbaşkanı, bir eski meclis lideri, 13 eski bakan, 4 kadın aday da bulunuyor. Aday adaylarının büyük çoğunluğunu ise eski ve mevcut milletvekilleri oluşturuyor.
Mevcut hükümetten Kültür ve İslami İrşad Bakanı Muhammed Mehdi İsmaili, Yol ve Şehircilik Bakanı Mehrdad Bezrpaş, Çalışma ve Sosyal Refah Bakanı Sovlet Murtezevi, Cumhurbaşkanı Yardımcısı Buyruk Hüseyin Kadızade Haşimi, Bütçe ve Planlama Kurumu Lideri Davud Menzur ile Meclis Başkanı Muhammed Bakır Kalibaf adaylık için kayıt yaptırdı.
Zohre Elahiyan, Hamide Zerabadi, Hacer Çınarani ve Refet Beyat olmak üzere 4 kadın siyasetçi de adaylık müracaatında bulundu.
Kayıt süreçleri tamamlandıktan sonra basına konuşan tüm adayların neredeyse hepsi ülkedeki geçim kasvetine ve ekonomik meselelere vurgu yaptı.
Daha önce birçok önemli ismi veto eden Kurul isimleri belirleyecek
Bundan sonraki süreçte kayıt yapan isimlerin seçime katılmak için “ehliyet” sahibi olup olmadıklarına Anayasayı Koruyucular Kuruluna bağlı Denetleme Heyeti 7 gün içinde karar verecek.
Konsey; Cumhurbaşkanlığı, İran Meclisi ve Uzmanlar Meclisi seçimlerine katılacak aday adaylarını, Anayasa’ya nazaran, “rejimin bedellerine bağlılıkları” yönünden pahalandırıyor.
Konseyin, 11 Haziran’da seçime katılacak isimleri açıklamasının akabinde adayların kampanya süreci başlayacak.
Öne çıkan olası adaylar
Adaylık başvurusu yapanlar arasında en dikkati çeken isimler Eski Meclis Başkanı Ali Laricani, eski Ulusal Güvenlik Yüksek Kurulu Genel Sekreteri Said Celili, eski Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad, Meclis Başkanı Kalibaf, eski Cumhurbaşkanı Yardımcısı İshak Cihangiri oldu.
Adaylık müsaadesini bu kez alması halinde seçimin ölçülü muhafazakar Laricani ve muhafazakar Meclis Başkanı Kalibaf ya da Laricani ile muhafazakar Celili rekabetine sahne olacağı öngörülüyor. Buna karşılık seçim rekabeti Konsey’in kimlerin adaylığına onay vereceğine bağlı.
Celili ve Kalibaf’ın muhafazakar kanadı temsil eden isim olarak görülürken, Laricani ve Cihangiri’nin de reformistlerin dayanağını alacağı düşünülüyor.
Ahmedinejad’ın adaylığına izin verilmesi istikrarları değiştirebilir
Ahmedinejad’ın halkta önemli karşılığı olduğu için adaylık müsaadesini alması durumunda dengelerin değişeceği kestirim ediliyor lakin ülke medyasında bu seçim sürecinde de Kurulun, Ahmedinejad’ı yeniden veto edeceği görüşü öne çıkıyor.
Devrim Muhafızları Ordusuna yakınlığıyla bilinen yarı resmi Tesnim Haber Ajansı, Ahmedinejad’ın adaylığını açıklamasının akabinde yayınladığı bir haberinde, eski Cumhurbaşkanının adaylığının çok büyük ihtimalle veto edileceğini yazdı.
Tesnim, Ahmedinejad’ın “devrimin temel ilkelerine” bağlı kalmadığını iddia etti.
Reformist kanat bekleme stratejisi izliyor
Tahran İslami Azad Üniversitesi Siyaset Bilimi Kısmı Öğretim Üyesi Hamid Ruşençeşm, seçimlerle ilgili değerlendirmesinde “Tüm iştirakçilerin ve adayların teyit edilebildiğini varsayarsak, rekabet, Ahmedinejad, Laricani, Cihangiri ve Kalibaf arasında olacaktır.” dedi.
Reformist kanadın neden aday çıkarmadığına dair soruya Ruşençeşm, “Bu bölümün destek beyanının adayların niteliklerinin değerlendirilme sürecini etkileyebileceği göz önüne alındığında, temsilcilerinin niteliklerini onaylamadan beyan etmemek mantıklı bir karar olacaktır.” ifadelerini kullandı.
Seçimlere halkın iştirakinin değeri nedeniyle daha önce veto edilen isimlere onay verileceği öngörülüyor
Ruşençeşm, reformistlerin Anayasayı Koruyucular Kurulu’nun kararını beklediğini ve Laricani ile Cihangiri’yi destekleme kararı alabileceğini söyledi.
İran yönetimi için halkın seçimlere iştirakinin çok önemli olduğuna ve daha önce adaylıkları reddedilen Ahmedinejad, Laricani ve Cihangiri’den en az ikisinin ikisinin bu kez teyit edileceğine dikkati çeken İranlı uzman, “Bu açıdan bakıldığında toplumun yaşadığı krizler de dikkate alındığında açık bir seçim alanı yaratılması mantıklı görünmektedir. Muhtemelen bu üç bireyden bir yahut ikisi onaylanacaktır.” diye konuştu.
Ali Laricani
İran’da 2008-2020 yıllarında 12 yıl Meclis Başkanı olarak görev yapan 66 yaşındaki Ali Laricani, ölçülü muhafazakar kimliğiyle tanınıyor.
Meclis Başkanlığı, Ulusal Güvenlik Yüksek Kurulu Sekreterliği, Kültür ve İslami İrşad Bakanlığı ve İran Radyo ve Televizyon Kurumu Başkanlığı gibi vazifelerde bulunan Laricani’nin, 2021’deki seçimlerde yaptığı adaylık başvurusu Anayasayı Koruyucular Kurulu tarafından veto edilmişti. Kurul, veto nedenini şu ana kadar açıklamadı.
Buna karşılık ülke basınında 26 Mayıs’ta yer alan haberlerde, Laricani’nin bu kez Hamaney’den adaylık müsaadesini aldığı iddia edilmişti. Adaylık müracaatının kabul edilmesi halinde Laricani’nin, cumhurbaşkanlığı seçimlerinin en güçlü adaylarından biri olabileceği değerlendirmeleri yapılıyor.
Laricani, kayıt süreçleri sonrası yaptığı açıklamada, “şeffaflık” ve “özgürlük” vurgusu yaptı.
“İnsanların her işine müdahale eden hantal bir hükümetle katiyen bir yere varamayız.” ifadelerini kullanan Laricani, yaptırımlar probleminin çözülmesinin de İran için diplomasinin öncelikleri arasında yer alacağını söyledi.
Said Celili
Muhafazakar kimliğiyle bilinen 58 yaşındaki Said Celili, eski Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad devrinde 2007-2013 yıllarında Ulusal Güvenlik Yüksek Kurulu Sekreterliği misyonunda bulundu. Celili aynı devirde İran’ın nükleer görüşmelerinde Başmüzakereci olarak görev yaptı.
Celili’nin Meclisteki gücü ve muhafazakarlar içindeki aktifliği kendisini aday olması halinde cumhurbaşkanlığına taşıyabilecek durumda lakin kendisinin katı görüşleriyle tanınmasının ise oy potansiyelini azalttığı yorumları yapılıyor.
Celili, 2021’deki seçimlerde aday olmuş lakin daha sonra İbrahim Reisi lehinde adaylıktan çekilmişti.
Halihazırda İran lideri Ayetullah Ali Hamaney’in Ulusal Güvenlik Yüksek Kurulu’ndaki temsilcisi Celili, kayıt süreçleri sonrası yaptığı konuşmada, misyona gelmesi halinde odak noktasının “hizmet, dürüstlük, verimlilik ve adalet” olacağını ve Reisi hükümetinin politikalarını devam ettireceklerini söyledi.
Celili, “İran artık büyük güçlerle eşit kabul edilmektedir. Artık, tek tek tüm İran halkının ülkenin kalkınmasında rol oynamasının vaktidir.” sözünü kullandı.
Mahmud Ahmedinejad
Cumhurbaşkanı seçilmeden evvelki periyotta, 2003-2005 arasında Tahran Belediye Başkanlığı yapan 67 yaşındaki Ahmedinejad, Haziran 2005-2013 arasında iki dönem ülkenin altıncı Cumhurbaşkanı olarak görev yaptı.
Görev yaptığı süreçte özellikle ülkedeki dar gelirli ve yoksul kısımlara yönelik destekleyici siyasetler izleyen Ahmedinejad, halka direkt para yardımı uygulamasını ve bazı alanlarda sübvansiyonlar başlattı.
Dış siyaset konusunda ise görev yaptığı süre boyunca “şahin” siyasetler izleyen Ahmedinejad, özellikle ülkesinin nükleer ve savunma alanındaki bahislerde Batılı ülkelere karşı “tavizsiz duruş” sergiledi.
Ahmedinejad, cumhurbaşkanlığının ikinci devrinde ülke idaresiyle uyuşmazlıklar yaşadı. 2013 yılında misyonunun sona ermesinin akabinde, takımları tasfiye edildi daha sonra kendisine yakın isimler aleyhinde soruşturmalar ve tutuklamalar yapıldı.
Yolsuzluk suçlamalarıyla karşılaştı
Ahmedinejad, bu süreçte İran lideri Hamaney, dönemin Yargı Erki Lideri Sadık Amuli Laricani ile kardeşi dönemin Meclis Başkanı Ali Laricani’yi hedef alan açıklamalar yapmaya başladı. Özellikle Laricani kardeşleri maksat alan Ahmedinejad, 10 yıl boyunca yargıyı yöneten Sadık Laricani’yi yargıdaki yolsuzlukların başında yer almakla suçladı.
Kendi devrinde özgürlükleri kısıtladığı noktasında eleştirilen Ahmedinejad’ın bu süreçte özgürlükleri savunan telaffuzlarda bulunması dikkati çekti.
Ahmedinejad, 2017’de eski Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani’ye karşı aday olmak istedi fakat adaylığı reddedildi. Ahmedinejad’ın, 2021’deki seçimlerde de Reisi’ye karşı aday olma talebi tekrar Anayasayı Koruyucular Kurulu tarafından veto edildi.
Adaylığının onaylanması halinde güçlü adaylardan biri olabileceği bedellendirilen Ahmedinejad, kayıt süreçleri sonrası düzenlediği basın toplantısında, halkın birçok kısmından yeniden cumhurbaşkanı olması konusunda gelen istekler sonucunda adaylık başvurusu yaptığını söyledi.
Cumhurbaşkanı olması halinde hükümetinin temel gayesinin ülkedeki yoksulluk meselesini ortadan kaldırmak olacağını belirten Ahmedinejad, “Ülkenin tüm sıkıntılarının halkın görüşlerinin dikkate alınması, uzmanların tecrübelerinden faydalanılması ve dünyayla yapan etkileşime dayalı olarak çözülebileceğine inanıyorum.” ifadelerini kullandı.
Muhammed Bakır Kalibaf
Eski İhtilal Muhafızları Ordusu Hava Kuvvetleri Kumandanı Muhammed Bakır Kalibaf (62) bir dönem İran Emniyet Genel Müdürü olarak görev yaptı.
2005-2017 yıllarında Tahran Belediye Başkanı görevini yürüten Kalibaf, 2005, 2013 ve 2017’de cumhurbaşkanı seçimlerine aday oldu.
Kalibaf, 2017’deki seçimde ise helikopter kazasında hayatını kaybeden Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi lehine adaylıktan çekildi.
Mayıs 2020’den bu yana İran Meclis Başkanı olarak görev yapan muhafazakar siyasetçi Kalibaf, seçimin güçlü isimlerinden görünse de Tahran’dan aday olduğu son genel seçimlerde Meclise fakat dördüncü sırada girebildi. Kalibaf’ın oğlu İshak’ın Kanada’da daimi oturum müracaatında bulunmasının ortaya çıkması ülkede yansılara yol açmıştı.
“Sorunları çözeceğime inandığım için adayım”
Başvurusu sonrasında Ülkenin ilerlemesi ve geleceği konusunda tasalar olduğunu söyleyen Kalibaf, “Halkımızın yardımıyla ülkede evvelki yıllardaki gibi bir durgunluk ve kötü yönetim dönemi yaşanmaması için geldim.” dedi.
Diğer adaylar gibi ekonomik problemlere ve ülkedeki geçim problemine vurgu yapan Kalibaf, şunları ifade etti:
Eğer halkın alım gücünün azalması, yoksulluk, ayrımcılık, konut fiyatlarında bel büken artışlar, sistemsiz otomobil piyasası, internetin durumu ve yaptırımları aşabilmek gibi bugünün sorunlarını çözebileceğime inanmasaydım asla bu yarışa girmezdim.
İshak Cihangiri
Reformistlere yakın siyasetçilerden İshak Cihangiri (66), eski Cumhurbaşkanı Hasan Manevî devrinde 2013-2021 yıllarında Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı olarak görev yaptı.
Cihangiri’nin 2021’deki cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Reisi’ye karşı aday olma talebi Anayasayı Koruyucular Kurulu tarafından veto edildi.
Cihangiri de başvuru sonrasında basına yaptığı açıklamada, “Bugün ülkenin durumu iyi değil. Elde ettiğimiz tüm çeşitli başarılara karşın kalkınma ve büyümeyi sağlayamadık.” dedi.
Ülkede enflasyon, yoksulluk, yolsuzluk ve ayrımcılık gibi sorunlar olduğunu dile getiren Cihangiri, “İran, sistemin tüm ögeleri arasında uzlaşı sağlandığı takdirde bu sorunların üstesinden gelebilir. Sorunların ve krizlerin tırmanmasını önlemek için geliyorum.” diye konuştu.
13:11
