İran’da muhafazakar Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin mayıs ayında helikopterinin düşmesi sonucu hayatını kaybetmesi sonrası düzenlenen seçimlerde, reformcuların tek adayı Mesud Pezeşkiyan’ın yeni cumhurbaşkanı seçilmesi sürpriz bir gelişme oldu. Azeri Türkü olan kalp cerrahı Pezeşkiyan, ikinci tıpta muhafazakar rakibi Said Celili’yi geride bırakarak sandıktan birinci çıktı; böylelikle yıllar sonra İran’da bir reformcu cumhurbaşkanı iktidara geldi. Orta Doğu’da tansiyonun yüksek olduğu, ülkede yıllardır süren ekonomik krizin ve İslam rejimine yönelik reaksiyonların derinleştiği bir periyotta gerçekleşen seçime katılım oranının özellikle ilk çeşitte çok düşük kalması ise rejimin meşruiyetini sarsan bir durum olarak yorumlandı. 2021’deki cumhurbaşkanlığı seçimlerine aday olması engellenen Pezeşkiyan’ın bu sefer yarışa katılmasına izin verilmesi, seçime iştiraki artırmaya yönelik bir hamle olarak görülmüştü. Seçimleri yakından takip eden İranlı gazeteci Said Azimi, İran rejiminin seçime iştiraki çok önemsediğini, dini lider Ayetullah Ali Hamaney’in katılım oranını İslam Cumhuriyeti’ne destek açısından bir referandum olarak gördüğünü ifade etti.
‘BİRÇOK KİŞİ BU SONUCU BEKLEMİYORDU’ Ülkede asıl karar mercii olan dini lider Hamaney ve siyasette de güçlü Devrim Muhafızları’nın yönettiği ülkede reformcu Pezeşkiyan’ın İran’a nasıl bir değişim getirebileceği şu anda dünyada karşılığı merakla beklenen bir soru. Gazeteci Azimi, birçok kişinin Pezeşkiyan’ın cumhurbaşkanı olmasını beklemediğini ve onun döneminde önemli değişimler yaşanabileceğini belirtti. Daha önce kadınların başörtüsü takmaya zorlanamayacağını söyleyen Pezeşkiyan’ın zorunlu başörtüsü uygulamasını iptal edemeyeceğini kaydeden Azimi, “Bu lakin anayasal değişiklikle mümkün ve bunun için de referandum gerekiyor. Dini lider Hamaney böyle bir şeye izin vermez ama elbette Pezeşkiyan bir değişim getirebilir. Çeşitli kısıtlamaları kaldırabilir, örneğin ahlak polisini lağvedebileceğini öngörüyorum” dedi. Pezeşkiyan’ın Türk kökenli olması ve mitinglerinde Azerice müzikler çalınması da Türkiye kamuoyunda ilgi çeken bir detaydı. Azimi, Pezeşkiyan’ın seçim kampanyasında Türkçe konuşanların ve diğer azınlıkların yaşadığı bölgelerin ekonomik olarak geliştirilmesine sık sık vurgu yaptığına dikkat çekti.
‘PEZEŞKİYAN REJİME SADIK BİR İSİM’ İran üzerine çalışmalar yürüten Yeditepe Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü’nden Dr. Ezgi Uzun Teker de, reformcuların İslam Cumhuriyeti’ne karşı olmadığına ve Pezeşkiyan’ın da rejime sadık bir isim olduğuna dikkat çekerek şunları söyledi: “İran’da 2017’den beri sokakta olan bir halk kitlesi var. Özellikle ekonomi konusunda memnun olmadıkları birçok politika var. 2021 ve 2022’den bu yana hükümet tersliğinin sistem tersliğine dönüştüğünü görüyoruz. İran’da bir cumhurbaşkanı radikal bir değişiklik getiremez zira böyle bir değişiklik uzun vadeli ve sistem içindeki ittifak ağlarıyla alakalı.”
Dini lider Hamaney’in halefinin kim olacağı da ülkede tartışma yaratan bir konu. Yeni cumhurbaşkanı döneminde ekonomi, dış politika ve kadın hakları gibi başlıklarda değişimin de sistem içindeki ittifaklarla sağlanabileceğini belirten Teker, geçmiş yıllarda cumhurbaşkanlarının kendi manevra alanlarında önemli adımlar attığını, dolayısıyla Pezeşkiyan’ın kademeli olarak bazı değişimler getirebileceğini vurguladı.
Kurulacak kabinede 6-7 kadın bakan adayı olduğunu söyleyen Teker, Pezeşkiyan’ın İran’ın Orta Doğu siyasetinde bir değişime gitmesini beklemediğini ifade ederek şöyle konuştu: “Bu alan daha çok Devrim Muhafızları Ordusu’nun elinde. Direniş güçleri ve İsrail ile ilgili politika aslında çok net.
Batı dünyasıyla ilişkilerdeyse bir değişiklik olabilir. Pezeşkiyan, nükleer müzakere sürecinde ABD ile doğrudan görüşme sağlanması gerektiğini söylüyordu. Nükleer müzakerelere geri dönülmesi ve yaptırımların kaldırılması gibi maksatları var. Teker, 85 yaşındaki Hamaney’den sonra gelecek yeni dini başkanın kim olacağının da İran’ın siyasetlerini önemli ölçüde etkileyeceğine dikkat çekti.
17:11
