Kudüs’ün Mea Shearim mahallesinde bir öğrenci olan Joseph, klasik siyah beyaz kıyafetleriyle, İsrail Yüksek Mahkemesi’in genç Ultra Ortodoks Yahudi erkekleri askere alma kararını dini yaşam üsluplarını tehdit ettiği gerekçesiyle protesto ediyor.
Joseph,”2000 yıldır zulme uğruyoruz, Tevrat’ı öğrendiğimiz için hayatta kaldık. Şimdi Yüksek Mahkeme bunu bizden almak istiyor ve bu bizi yok edecek. Orduya girmek, dindar bir Yahudi’yi dinden çıkaracaktır” diyor.
Bazıları ise askerlik hizmetinin İsrail’in savunmasına çok az yarar sağlayacağını düşünüyor ve bunun Ortodoks kimliklerini zayıflatacağından korkuyor.
Kapalı topluluklar halinde yaşıyorlar
Ultra Ortodoks Museviler, İbranice ismiyle Harediler; televizyonun, internetin ve sosyal medyanın olmadığı kapalı topluluklar halinde yaşıyorlar.
Erkekler vakitlerinin birçoklarını dini çalışmalara ayırırken, bayanlar ev işlerini yönetiyor ve ailelerine destek oluyor.
İsrail nüfusunun yaklaşık yüzde 13’ünü oluşturuyorlar ve önemli bir siyasi nüfuza sahipler.
Ultra Ortodokslar, Başbakan Binyamin Netanyahu liderliğindeki 16 yıldır süregelen hükümetleri destekleme karşılığında, kendilerini Tevrat çalışmalarına adadıklarını söylediler ve zorunlu askerlik hizmetinden muafiyet sağladılar.
Bu düzenleme, orduda görev yapan ve asıl vergi yükünü taşıyan laik İsrailli Museviler ile ortalarında uzun müddettir devam eden bir tansiyona yol açtı.
Geçen ay, Gazze’deki çatışma ve Hizbullah’la yaşanan gerilim devam ederken, İsrail Yüksek Mahkemesi bu muafiyete son verdi ve binlerce Haredi Yahudi sokaklara döküldü.
Uzmanlar, Şas ve Birleşik Tevrat Yahudiliği gibi koalisyon partilerinin hükümete dayanaklarını geri çekme tehdidinde bulunması nedeniyle bu kararın iktidarın istikrarını da tehdit ettiğini söylüyor.
Diğer Yahudi kümelerden farkları neler?
Harediler, eski İsrail Cumhurbaşkanı Reuven Rivlin’in tanımladığı “modern İsrail’in dört kabilesinden” biri. Haredilerle birlikte bu kümede laikler, dindar milliyetçiler ve İsrailli Araplar bulunuyor.
Kendine mahsus kıyafetleriyle tanınıyorla : Ultra-Ortodoks Yahudi erkekler genellikle siyah takım elbise giyiyor., Yüzlerinin yanlarında uzayan bukleleri, uzun sakalları ve geniş kenarlı şapkaları var. Kadınları da genellikle uzun etek, kalın çorap, başörtüsü veya peruk giyerek basitçe ayırt ediliyor.
“Unorthodox” ve Netflix üretimi “Shtisel” gibi diziler, Haredilerin yaşam usullerine olan ilgiyi artırdı.
Dini ibadetlerle laik meslekleri dengeleyen çağdaş Ortodoks Musevilerin bilakis, Harediler kendilerini tamamen Tevrat’a ve klâsik ritüellere adıyorlar.
Toronto Üniversitesi Diaspora Çalışmaları Merkezi’nde Profesör Naomi Seidman’ın, BBC’ye anlattığına göre Ortodoks Museviler “öncelikle üç temel ögeye uyuyorlar:
“Şabat’ı (Yahudilerin dinlenme günü) yerine getiriyorlar, koşer (dinin izin verdiği yiyecekler) yiyorlar ve ‘evlilik saflığı’ olarak bilinen eşlerin ayrı yataklarda uyuması kuralını takip ediyorlar ve regl döneminde sonra arınma havuzuna girişe (mikve) kadar cinsel münasebetten sakınıyorlar.”
Seidman, çağdaş bir Ortodoks Yahudi’nin “Yahudi hukukunun bu kurallarına uyduğu sürece hukuk veya polislik gibi diğer meslekleri takip edebileceğini” ekliyor.
Yahudiliğin kapsamlı tarihinde, Ultra Ortodoksluk, nispeten yakın zamanda 19. yüzyılda endüstrileşme nedeniyle ortaya çıktı ve topluma daha fazla entegre olmuş yeni bir Yahudi kimliğini teşvik etti.
Bu değişim Ortodoks Museviler arasında bir bölünmeye neden oldu, bazı hahamlar ve takipçileri Yahudiliğin daha katı, daha izole ve laiklik karşıtı yorumunu savundu.
Topluluk ve yaşam tarzı
Harediler genellikle kendi dünya görüşlerini paylaşan komşuların olduğu; kendi bedellerini ve uygulamalarını korumak için dış dünyayla teması en aza indirmeye çalıştıkları yerleşim bölgelerinde yaşıyor.
Amerika Birleşik Devletleri ve İngiltere’de önemli Ultra Ortodoks topluluklar var. En kalabalık oldukları ülke ise yüksek doğum oranının da etkisiyle İsrail.
Kudüs’teki Mea Shearim ve Tel Aviv yakınlarındaki Bnei Brak gibi mahalleler bu nüfusun önemli bir kısmını barındırıyor.
Naomi Seidman, “Genellikle geniş ailelere sahipler ve Yahudi nüfusunun en zengin kesitleri arasında yer alan ve daha küçük ailelere sahip olma eğiliminde olan laik veya çağdaş Ortodoks Musevilere göre genellikle daha az varlıklılar” diyor.
Her topluluğun kendi sinagogları, yeşivaları (dini okullar) ve topluluk kuruluşları var.
Haredi dünyasında hürmet ve statü kişinin Tevrat bilgisine bağlı ve bu da hahamlara evlilik ve eğitim tercihleri ??gibi hayati kararlarında danışılmasını sağlıyor.
Yetişkin erkeklerin birçok tamamen dini çalışmalara odaklanırken, mali sorumluluklarıysa eşleri üstleniyor. İş fırsatlarının hudutlu olması ekonomik açıdan devlet dayanağına bağımlılığı artırıyor.
Sabit görüşlülüklerine rağmen, daha çağdaş bir Haredi nesli de ortaya çıkıyor.
Seidman’a göre, “Haredi yaşam üslubunu ve giysisini sürdürüyorlar, fakat kendilerini elmas ticareti gibi klâsik rollerle sınırlamak yerine, eğitim veya avukatlık gibi meslekler istiyorlar ve muhafazakarlar tarafından eleştirilse de interneti kullanıyorlar.”
Bazı daha çağdaş Harediler orduya katılmayı seçiyor. Netzah Yehuda isminde sadece ultra Ortodoks askerler için kurulmuş tabur, cinsiyet ayrımı, koşer yemek, dua ve günlük ritüeller için zaman taleplerini karşılıyor.
İsrail toplumundaki rolleri
Seidman, İsrail’in kurulduğu 1948’de Ultra Ortodoks nüfusu 40 binken bugün 1 milyonun üzerine çıktığını ve bu durumun siyasi nüfuzlarını ve özgüvenlerini artırdığını söylüyor.
Ancak Haredilerin, vergi ve askerlik yüklerinden, muafiyetler sayesinde, daha azını üstlendiklerini düşünen diğer İsrailliler öfkeli.
Tarihsel olarak apolitik olan Haredilerin birçok siyasete girmiyor.
Pek çok kişi, İsrail devletinin lakin Mesih’in gelişinden sonra kurulması gerektiğine inandığı için Siyonizme karşı çıkıyor.
Ancak sadece küçük bir azınlık aktif olarak İsrail’i protesto ediyor ve reddediyor, zaman zaman Filistin bayraklarıyla hareketler yapıyor.
Çoğunluk pragmatik bir yaklaşım benimsiyor ve kendi çıkarlarını korumak için siyasetle ilgileniyor.
Koalisyonlar Gazze siyasetlerini etkiliyor
Seidman, son yıllarda Netanyahu hükümetindeki koalisyonların yüklü olarak sağa kaydığını, Dini Siyonizm gibi partilerin de dahil olduğu ittifakların Gazze’deki siyasetleri ve askeri stratejileri etkilediğini belirtiyor.
Yüksek Mahkeme’nin Haredileri askere alma kararı, gerginliği artırdı.
İsrail Demokrasi Enstitüsü tarafından yapılan bir anket, İsrailli Musevilerin yüzde 70’inin bu değişikliği desteklediğini gösteriyor.
Şimdiye kadar yeşiva öğrencisi olarak kayıtlı 60 binden fazla Haredi erkeği askerlik hizmetinden muaf tutuldu.
Buna cevap olarak orduya, topluluktan 1500 askere ek olarak 3000 kişiyi daha askere alması talimatı verildi. Gelecekte bu sayının artması planlanıyor.
Güney İsrail’de tank komutanı olarak görev yapan bir askerin annesi olan Mor Şamgar, geçtiğimiz günlerde bir konferansta İsrail’in ulusal güvenlik danışmanına meydan okuyarak, “Oğlum esasen 200 gündür yedekte. Kaç yıl daha askerlik yapmasını istiyorsunuz? Nasıl utanmıyor?” dedi.
Tepki sosyal medyada viral oldu.
Yaygın algının tersine Seidman, Haredilerin kamuoyuna giderek daha fazla uyum sağladığını söylüyor.
Yol yardımı ve ambulans hizmetleri gibi kamu hizmeti teşebbüslerini ülke çapında genişlettiklerini ve “bu katkıların askerlik hizmetine alternatif olarak görülmesini” umduklarını da ekliyor.
20:44
