ABD bir süre önce uçak gemisi USS Dwight D. Eisenhower’ı Kızıldeniz’den çekerek yerine USS Theodore Roosevelt ve refakat gemilerini gönderdi. Amerikan filosunun buradaki öncelikli görevi, Arap Yarımadası’ndan Süveyş Kanalı’na kadar uzanan deniz nakliye yollarını korumak. Bu haber, manşetlere pek taşınmadı ve kamuoyunun fazla ilgisini çekmedi. Ama Kızıldeniz’den geçen deniz yolunun dünya ticareti için ehemmiyeti oldukça büyük. Husi milisleri, altı aydan uzun bir müddettir Yemen’den gelen ve sahipleri ya da işletmecileri nedeniyle İsrail ile ilişkilendirdikleri gemilere ateş açıyor. Bloomberg haber ajansı, 20 Haziran’da geçtiği haberde, Gazze krizinden Filistin’den yana tutum alan Husilerin, SİHA kullanarak kömür taşıyan bir yük gemisini batırdığını bildirdi. Husilerin ataklarına karşılık olarak ABD ve İngiltere, son aylarda Yemen’deki milis mevzilerini tekraren vurdu. Ayrıca uluslararası koalisyona ait başka savaş gemileri de Yemen kıyılarındaki nakliye trafiğini garanti altına almaya çalışıyor. Alman donanması da AB’nin “Aspides” misyonu kapsamında “Hessen” firkateyni ile bölgede uzunluk gösteriyor. Alman Donanması’na ait “Hessen” fırkateyni de Kızıldeniz’de konuşlandırıldıFotoğraf: Bernhard Herrmann/IMAGO
Maliyetler yeniden yükseliyor Gazze’deki çatışmaların başladığı geçen yılın Ekim ayından bu yana, küresel ticaret büyük bir baskı altında. Dünyanın dört bir yanındaki tüccarlar, daha yüksek nakliye maliyetlerini hesaba katmak ve mallarını sigortalatmak için daha fazla para harcamak zorunda. Armatörler de gemilerini kaybetme riski önemli ölçüde arttığı için yüksek sigorta maliyetlerinden şikayetçi. İhtiyatlı davranarak Süveyş Kanalı’ndan geçmekten kaçınan ve bunun yerine Ümit Burnu’nu dolaşan gemiler ise daha uzun yolculuk müddetlerini ve daha yüksek yakıt maliyetlerini hesaba katmak zorunda kalıyor. “Drewry Dünya Konteyner Endeksi” navlun piyasasını izliyor ve fahiş fiyat artışlarını kaydediyor. Deniz, kara, hava ya da demir yolu ile yapılan taşımacılık faaliyeti için ödenmesi gereken bedel “navlun” olarak isimlendiriliyor. Endekse göre, 40 feet’lik büyük bir standart konteyner için ortalama navlun fiyatı, Haziran ayında yüzde yedi artarken bir evvelki yıla kıyasla yüzde 233 gibi muazzam bir artış gösterdi.
Bazı güzergâhlarda fiyatlar daha da keskin bir şekilde yükseldi.
Kızıldeniz’de yaşananların dolaylı etkileri Londra merkezli bağımsız finansal danışmanlık şirketi Capitol Economics’in ekonomisti Simon MacAdam, DW’ye şu değerlendirmeyi yapıyor: “Mevcut fiyat artışlarından doğrudan silahlı çatışmaların sorumlu olmadığı unutulmamalı. Pahalılığın asıl tetikleyicisi, ithalatçıların yıl boyunca stoklarında yeterli mal bulundurmalarını sağlamak için birçok siparişi öne çekmeleri gibi görünüyor. Ayrıca gemilerin Ümit Burnu’ndan dolaşmak zorunda kalması gibi faktörler, nakliye üzerinde büyük baskı oluşturuyor ve fiyatların daha da artmasına neden oluyor.” Güney Afrika’daki Ümit Burnu çevresindeki rota, gemilerin Avrupa’ya ulaşmadan önce Afrika kıtasını tamamen dolaşması gerektiği anlamına geliyor. Konteyner ve nakliye fiyatları önemli oranda arttıFotoğraf: Panthermedia/IMAGO
Daha fazla gemiye ihtiyaç var Cenevre merkezli bir BM kuruluşu olan Dünya Ticaret ve Kalkınma Konferansı’nda (UNCTAD) ticaret uzmanı olan Jan Hoffmann, DW’ye navlun fiyatlarının genel olarak neden yükseldiğini şöyle açıklıyor: “Bunun esas nedeni, gemilerin kat etmek zorunda olduğu uzaklıkların uzaması. Güney Afrika çevresindeki sapmalar, arzı sürdürmek için daha fazla gemi gerektiriyor.
Bir konteyner için ortalama aralık 2024 yılında, 2022 yılına kıyasla yüzde dokuz daha uzun olacak.” Hoffmann, sözlerini şöyle sürdürüyor: “Gemiler daha uzun yol kat edecekse daha fazla nakliye kapasitesinin kullanılması gerekecek. Bu da daha fazla gemi satın almak ya da kiralamak ve daha fazla işçi istihdam etmek anlamına geliyor. Daha uzun rotalar, daha fazla gemi gerektiriyor.
Şayet bu gemiler şimdi mevcut değilse, navlun fiyatları daha da yükselecektir.” UNCTAD uzmanına göre bu durumdan çevre de zarar görüyor: “Bir başka etki de gemilerin suratlarını artırması. Daha uzun uzaklıkları katetmek için yapılan daha yüksek suratlar, örneğin Singapur-Rotterdam rotasında yüzde 70 oranında emisyon artışına yol açtı.” Hoffmann’a göre, sapmalar daha uzun süre devam ederse bu durum, fiyat artışlarının sürmesine ve uluslararası ticaretin daha da kısıtlanmasına yol açacak. Panama Kanalı’nda su düzeyi bir evvelki yıla göre daha fazlaFotoğraf: Agustin Herrera/AP Photo/picture alliance
Çifte darboğaz yaşanıyor Hoffmann, denizcilikteki darboğazın malların başka yerlere taşınmasını da engellediğini vurguluyor: “Panama Kanalı’nda su düzeyinin yetersizliği nedeniyle kısıtlama olmaksızın seyrüsefer yapılamıyor. Hem Süveyş hem de Panama kanalları tam kapasite kullanılamadığı için ABD’nin, Doğu Asya ile olan deniz kontaklarına bir kara köprüsü inşa edilmesi gerekiyor. Yani Batı kıyısındaki limanlardan doğu kıyısındaki merkezlere demiryolu veya karayolu ile kara nakliyatı yapılmalı.” Ancak bu o kadar kolay görünmüyor. Bu usul, özellikle buğday ya da sıvı gaz sevkiyatı söz konusu olduğunda ekonomik açıdan verimsiz da olarak kabul ediliyor. Bu nedenle de Güney Amerika’nın en güney ucu olan Horn Burnu çevresindeki alternatif rota gibi, çok uzun ve tehlikeli bir sapma tercih ediliyor.
Süveyş Kanalı, dünya ticareti için büyük kıymet taşıyorFotoğraf: picture alliance/NaLha/Shotshop
“Durum daha da berbata gidebilir” Kızıldeniz’deki durum gerginliğini koruyor. Bloomberg’in haberine göre, uluslararası deniz ticareti nakliyatı yapanların yaklaşık yüzde 70’i hâlâ bölgeden kaçınıyor ve bunun yerine Güney Afrika’daki Ümit Burnu’ndan dolaşmayı seçiyor. ABD Donanması’nın yeni uçak gemisi filosunun konuşlandırılmış olması da bölgede durumun ordu tarafından uzun vadede ne kadar önemli görüldüğünü gösteriyor. Ekonomist Simon MacAdam, uzun vadeli bir krizin, armatörleri aşırı zorlayacağına ve navlun fiyatlarının daha da yükselmesine neden olacağına inanıyor: “Gemi inşa etmek uzun yıllar alıyor ve yeni konteynerlerin yüzde 90’ı Çin’de yapılıyor. Dolayısıyla daha yüksek kapasiteler için gemi ve konteynerler bir gecede inşa edilemiyor. Bu nedenle durum, uzun vadede daha da berbata gidebilir.” DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?
13:13
