Lozan Barış Antlaşması 101 Yaşında: Türkiye Devleti 24 Temmuz 1923’te, Türkiye Cumhuriyeti 29 Ekim 1923’te Kuruldu

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Milli Mücadele, Mustafa Kemal Atatürk‘ün 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkmasıyla başlar. Atatürk ve silah arkadaşlarının Uçurumun kenarındaki yıkık bir ülkeyi var etmek için başlattığı yürüyüş, Türlü düşmanlarla kanlı boğuşmalar. Yıllarca süren savaş ile devam eder. 26 Ağustos 1922’de de Atatürk’ün emriyle Büyük Taarruz başlar, bu adım Türkiye’nin savaş alanında atacağı en önemli adım olacak ve kurtuluş 30 Ağustos’ta savaş meydanında kazanılacaktır. Atatürk, Cumhuriyet Halk Partisi’nin 4. Kurultayı’nda sözlerine şöyle devam eder: Ondan sonra içeride ve dışarıda hürmet ile tanınan yeni vatan, yeni toplum, yeni devlet ve bunları başarmak için arasız devrimler…

Milli Caba’nın bitiş tarihini ise bugün cephede kazanılan zaferin tarihi olarak değil, 24 Temmuz 1923 olarak işaretliyoruz. Çünkü İsviçre’nin Lozan kentinde İsmet İnönü liderliğindeki heyet, 101 yıl önce bugün Türkiye Devleti’nin kurucu senedi, Lozan Barış Antlaşmasına imza attı. Milli Caba’nın, Milli hudutlar dahilinde hür ve müstakil yaşama hedefi nihayete erdi.

Lakin Lozan, 101 yıllık varoluşu boyunca, devamlı saldırı ve tenkitlerin de gayesinde olmuştur. Savaşta kazanılan zaferi, masa başında hâkim bir devlete dönüştüren antlaşma bozgun diye bile nitelendirilebilmiştir. Bu akımların da etkisiyle olsa gerek, 2023’te 100. yıl dönümü gibi tarihi bir eşikte bile Türkiye’de, devletin kurucu senedini, Lozan Barış Antlaşması’nı coşkuyla kutlayan bir etkinlik düzenlenmedi.

Atatürk, Tarih yazmak, tarih yapmak kadar mühimdir. Yazan yapana sadık kalmazsa değişmeyen hakikat, insanlığı şaşırtacak bir mahiyet alır der. Biz de 101. yıldönümü için Lozan Antlaşması’nı bütün boyutlarıyla inceleyen ve öğretim üyesi olduğu yıllar boyunca Mülkiye sıralarında Lozan dersleri de veren Prof. Dr. Baskın Oran ile yaptığımız söyleşiyi tekrar yayımlıyoruz.

Prof. Dr. Oran, Lozan’ın birçok farklı boyutta ehemmiyeti olduğunu vurgularken, Belki de günümüz açısından en değerlisi şudur ki, Lozan o gün de bugün de gelişmişliği ve hatta uygarlığı simgeleyen Batı dünyasına Türkiye’nin kalıcı biçimde iştirakinin belgesidir diyor.

Lozan’a bazı etraflarda düşmanlık beslenmesinin münasebetinin, antlaşmanın Batı dünyasına Türkiye’nin kalıcı biçimde iştirakinin belgesi olma vasfından kaynaklanıyor olabileceğine işaret eden Oran, Kötü niyet, Lozan’ın Türkiye’yi kesin ve kalıcı biçimde Batı kampına sokmuş olmasına ideolojik yansıdan kaynaklanır ki, değişiktir, bunlar birbirine zıt iki kamptan oluşur: İslamcılar ve ulusalcılar. Ortak noktaları, ‘yerli ve milli olmayan’ Lozan’a karşı oluşlarıdır görüşünü dile getiriyor. Prof. Oran, Lozan’ın önemini de aslında bir cümlesiyle şöyle özetliyor:

Lozan’a giden ve 24 Temmuz 1923’te barış antlaşmasını imzalayan heyetin adı ‘TBMM Heyeti’ idi. Dönerken, artık ‘Türkiye Heyeti’…

Prof. Dr. Baskın Oran

Türkiye Devleti 24 Temmuz 1923’te,
Türkiye Cumhuriyeti 29 Ekim 1923’te kuruldu

Prof. Dr. Baskın oran 100. yılında T24’ün soruları eşliğinde şu değerlendirmeleri yapmıştı:

– Lozan’ın kurucu senet olarak tanımlanmasını birkaç cümleyle nasıl özetleyebiliriz?

Devletler, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti gibi ‘ol’ deyince var olmazlar. Uluslararası tanımayla var olurlar.

Şunu tekrar tekrar vurgulamak lazım: Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş tarihi 29 Ekim 1923’tür, ancak Türkiye Devleti’nin kuruluş tarihi ise Lozan’ın imzalandığı tarih- yani 100 yıl önce bugün, 24 Temmuz 1923’tür. Kurtuluş Savaşı’nı kazandıktan sonra İsmet Paşa liderliğinde Lozan’a giden heyet, İsviçre’ye TBMM Heyeti ismiyle gidip masaya oturmuştur. Senet imzalanıp, masadan kalktıklarında ise onlar artık Türkiye Heyetidir. Hâkim bir devletin temsilcileri olarak İsviçre’den Türkiye’ye dönerler.

Lozan Barış Antlaşması’nın kapak sayfası ve fihristi

– Lozan’ın bir kurucu anlaşma olarak tarihi ehemmiyetini ve pahasını vurgularken, Lozan Antlaşması kararlarının yanlış uygulandığını daima söyleyegeldiniz. O kadar ki, Lozan kararlarının doğru uygulanması durumunda on yıllara yayılan Kürt meselesinin yaşanmayabileceği ihtimalini de dile getirdiniz. Buradan hareketle, tam bir asrı geride bırakan Lozan Antlaşması, ikinci yüzyılında Türkiye Cumhuriyeti’nin önüne hâlâ bir vizyon koyuyor mu, koyuyorsa nasıl bir vizyon olduğunu paylaşır mısınız?

Eğer Lozan Antlaşması Madde 39/4 ve 5 (bu madde kararlarının içeriğini aşağıda okuyacaksınız, T24) ihlal edilmeseydi, bir halk için en önemli şey olan dil meselesi Kürt meselesini bugünkü berbat haline getirmeyi zorlaştırırdı, hatta tahminen önleyebilirdi. Adamların lisanlarını kopardıktan sonra ne kalıyor geriye? Esasen 1924’te Tevhid-i Tedrisat’la endirekt olarak, 1925’te de gizli Şark Islahat Planı’yla direkt olarak lisanlarını yasaklamışsın.

Şimdi, Kürtlerin daima gayreti sonucu, büyük baskı altında bile Kürtçe yazıp çiziyorlar; doğal terörist diye içeri atılmadıkları zaman. Mesela cezaevlerine Kürtçe roman bile giremiyor.

Şöyle bir tunç kanun vardır toplumsal bilimde: Bir azınlık asimile edilebilir. Ama o azınlık bir biçimde azınlık şuuru kazanmışsa, bu konuda sergilenecek devlet eforları azınlığın şuurunu artırmaktan başka bir şeye yaramaz. Bugünkü durumda ve ilerisi için bilinmesi gereken sadece budur.

– Bu doğrultuda şunu da sormak isterim. Günümüzde Türkiyeli mi yoksa Türküm mü denmeli diye süren bir tartışma var. Bu konuda ne düşünüyorsunuz?

Ben Türkiyeli değilim, Türküm diyen profesörler var. Objektif kimlik, sübjektif kimlik tarifinden haberleri olmadığı anlaşılıyor. Objektif kimlik, insanın anasından çıktığında gelen kimliktir. Sübjektif ise insanın aklı erince, kendi seçtiği kimliktir. Güya insanlara Türksün veya Türk değilsin diyorlar. Ben Türküm dediğin anda başkasının çıkıp Ben Kürdüm deme hakkı doğar. Onun için söylenmesi gereken ben Türküm demek değildir. Ben Türkiyeli bir Türküm demektir. Bunun sonucu olarak Kürtler de Ben Türkiyeli bir Kürdüm diyeceklerdir. İşte, bütünleşme bundan ibarettir. Ben Türkiyeli değilim, Türküm demek bölücülüktür. Bulgaristan’da yüz binlerce Türk var. Bunlara Bulgar mı diyeceğiz yoksa Bulgaristanlı Türk mü? 120.000 Batı Trakyalıya Yunan mı diyeceğiz yoksa Yunanistanlı Türk mü?

– 1923’te 24 Temmuz ve öncesindeki imzalanan mutabakatlara kısaca bakabilir miyiz?

2023’te bir asrı tamamlıyoruz. Lozan derken, tanımlayıp o denli devam etmek lazım, çünkü Kasım 1922-Temmuz 1923 arası gerçekleşen Lozan Barış Konferansı’nda tam 18 adet senet imzalandı. Bizim burada bahsettiğimiz, bu senetlerin biri ve en kıymetlisi olan Lozan Barış Antlaşmasıdır.

Onun yanı sıra, aynı kıymette olmamakla birlikte, Türk ve Yunan Halklarının Mübadelesine İlişkin Sözleşmeyi de zikretmek lazım, çünkü Lozan’ın Azınlıkların Korunması başlıklı Kesim III’ünü ilgilendiriyor. Bu da, mübadele dışı olarak iki ülkede bırakılan ve bugün iki ülkede de azınlık diye anılan, Türkiye’de Ortodoks Rumların (ve bu arada bütün diğer gayrimüslimlerin), Yunanistan’da da Batı Trakya’daki Müslüman Türklerin haklarını ilgilendiriyor.

Buraya tekrar döneriz, ama geçmeden söyleyeyim, Ortodoks Rumlar ve Müslümanlar diyoruz, çünkü Osmanlı’da Konstantinopolis’in fethinden itibaren uygulanmaya başlanan Millet Sistemi’nin kalıntısı olarak Balkanlar ve Orta Doğu’da toplumsal kimliğin ana ögesi soy veya dil değil, din ve hatta mezheptir. Bu nedenle Lozan Kesim III’teki en önemli ve geniş haklar gayrimüslimlere verilmiştir. Ama bu konu burada bu kadarıyla bırakılır ve gerisi getirilmezse yanlış anlaşılabilir, onun için tekrar dönelim.

Türk heyetine liderlik eden İsmet İnönü, Lozan görüşmelerinde

Mübadeleden sonra adalar üzerinde bir tane Türk mü kalmıştı da alacaktık?

– Lozan Antlaşması’yla ilgili yaygın bir efsaneye/iddiaya açıklık getirebilir miyiz; çünkü Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan bile, 2016 yılında 1920’de bize Sevr’i gösterdiler, 1923’te Lozan’a razı ettiler. Birileri bize Lozan’ı zafer diye yutturmaya çalıştı. Şöyle bağırsan sesinin duyulacağı adaları biz Lozan’la verdik. Kıta sahanlığı ne olacak, havada ne olacak, karada ne olacak hâlâ bunun mücadelesini veriyoruz. İşte bunun nedeni, o mutabakatta masaya oturanlar. O masaya oturanlar bunun hakkını veremediler, veremedikleri için onun sorununu şimdi biz yaşıyoruz demişti. Lozan Antlaşması ve kaybedilen adalar arasında, iddia edildiği gibi bir bağlantı var mı? Osmanlı Devleti / Türkiye Cumhuriyeti adaları nasıl kaybetti?

Kimse bize Sevr’i göstermedi. Türkler Birinci Dünya Savaşı’nı kaybettiler ve Sevr geldi, Türkler Kurtuluş Savaşı’nı kazandılar ve Lozan geldi onun yerine; bu kadar.

Erdoğan’ın bu söyledikleri, motamot diğer söyledikleri gibi, Batılılaşmayı kötülemek için söylenmiş şeylerden ibaret.

Mükemmel ‘iyi’nin düşmanıdır. Sevr müttefikler için kusursuz olduğu için uygulanamadı (aynen, Versay’ın Fransa için eksiksiz olması gibi. Versay bu yüzden Hitler‘i yarattı, Hitler de Fransa’yı hacamat etti). Oysa Lozan hem Türklerin yenildiği Birinci Dünya Savaşı’nı hem de Türklerin yendiği Kurtuluş Savaşı’nı bitiren barış antlaşmasıdır ve bu nedenle hiçbir tarafın ne zaferidir ne de bozgunu. Tam bir uzlaşıdır ve Lozan’ın bugüne kadar Birinci Dünya Savaşı’nı bitiren antlaşmalar içinde hala uygulanmaya devam eden tek antlaşma olması da bu sayededir. Lozan’ın büyüklüğü de buradadır.

Adaları almamışız Lozan’da! Emperyalist söyleme bak! Yahu, mübadeleden sonra bu adalar üzerinde bir tane Türk mü kalmıştı da alacaktık? (Bu söylediğime, İstanköy ve Rodos dahil değildir çünkü şu anda az sayıda da olsa Türklerin de yaşadığı bu iki ada 1923’te Yunanistan’ın elinde değildi; İtalya’ya verilmişti). Ayrıca, Sayın Recep Tayyip Erdoğan’a birisinin, kıta sahanlığı kavramının 1945’te icat edildiğini söylemesi iyi olur

Üstelik, Lozan’ın ilk versiyonunda İmroz (Gökçeada) ve Bozcaada da Yunanistan’a verilmişti, lakin Ankara’nın Boğaz önünü kapatıyorlar itirazı kabul edilerek bu iki ada Türkiye’ye bırakıldı.

Beş unsurda Lozan’ın önemi

– Lozan Antlaşması’nın Türkiye için kıymeti nedir?

Evet, daha ileriye gitmeden Lozan’ın Türkiye Cumhuriyeti için niçin önemli olduğunu saymak istiyorum. Saymak, çünkü bu önem bir değil iki değil; çok büyük…

1) Lozan, Türkiye Devleti’nin kurucu antlaşmasıdır.

Dikkat: Türkiye Devleti’nin. Çünkü ‘devlet’ten farklı olarak bir rejim olan Cumhuriyet yaklaşık üç ay sonra, 29 Ekim 1923’te kurulacaktır. Devletler uluslararası tanınmayla kabul edilirler; Lozan bu açıdan kurucu antlaşmadır. Kurucu antlaşma olduğu için de, çok rahatsız edici iki konu var, söylemeden geçmeyeyim:

Birincisi, Türkiye’de Lozan’a saldırmak ve belgeyi hezimet olarak nitelemek kimi ideoloji sahiplerinin alışkanlığı haline geldi.

İkincisi, şahsen Türkiye Cumhuriyeti kendi kurucu antlaşmasını özellikle üstte sözünü ettiğim azınlık hakları açısından daima ve sistematik biçimde ihlal etti ve etmekte.

2) Lozan, Türkiye’nin ulusal sınırlarını belirleyen ve onu bu sonlar içinde siyasal açıdan bağımsız ve hükümran kılan evraktır.

O günün şartlarında bu hudutlarda kimi kısıtlamalar vardır, ki bunlar esas olarak Lozan Boğazlar Mukavelesi’nde getirilen silahlandırma sınırlamalarıdır ve 1936 Montrö’de kaldırılacaklardır, ama önemli olan konu bu hudutların sağlamlığıdır.

Sağlamlığıdır derken: II. Dünya Savaşı’ndan bugüne çeşitli ülke hudutlarının nasıl değişiverdiğini göz önünde tutarsak, I. Dünya Savaşı gibi bir alt-üst oluşun hemen ardından bu sonların, (1939’da Türkiye’ye iltihak eden Hatay haricinde) bugüne kadar değişmeyen ve büyük istikrar sağlayan hudutlar oluşunun kıymeti anlaşılır.

3) Lozan Türkiye’nin iktisadi bağımsızlık dokümanıdır ve iktisadı millileştirmenin temel adımıdır.

Düyûn-ı Genele borçları gibi müzminleşmiş bir belanın yükünü Osmanlı’nın ardından kurulan diğer devletlere de paylaştırmış ve ayrıca takside bağlamıştır, son taksidi Türkiye 1954’te ödeyecektir.

Daha kıymetlisi, daha Orhan Bey vaktinde iktisadi hareketliliği sağlamak amacıyla Batı Avrupa tüccarını bu topraklara çekmek için memnuniyetle verilen, lakin Avrupa’nın sanayi ihtilalini başarması üzerine tam bir iktisadi bela haline gelen kapitülasyonlar Lozan Madde 28’le her bakımdan kaldırılmıştır.

4) Lozan, imzacı büyük devletlerle eşitlik dokümanıdır.

Çünkü başta Sevr olmak üzere I. Dünya Savaşı’nı sonlandıran tüm barış antlaşmaları karşılıklı müzakere yapılmaksızın, ilgili devlete dayatılarak imzalatılmıştır. Lozan bunun tek istisnasıdır. Çok zorlu bir müzakere sonucu imzalanmıştır ve başkalarından farklı olarak, büyük devletlerin dünya hakimiyetini simgeleyen Milletler Cemiyeti Misakı Lozan metninin başında yer almaz.

Lozan, hem Türklerin mağlup olduğu I. Dünya Savaşı’nı hem de Türklerin galip geldiği Kurtuluş Savaşı’nı, ikisini birden bitiren barış antlaşması olduğu için, karşılıklı pazarlıklar sonucu ortaya çıkmış bir uzlaşma metnidir. Bu sayede de, I. Dünya Savaşı’nı bitiren barış antlaşmaları içinde hala hayatta olan tek antlaşmadır; öbürleri bugün yoktur.

Zaten, Lozan zafer mi hezimet mi biçimindeki tartışma da bu sebeple saçma sapandır. Çünkü, taraflardan sadece bir adedinin çıkarlarını yansıtan, öbürünün çıkarlarını hiç dikkate almayan barış antlaşmaları çürüktür; zamanla ortadan kalkmaya mahkûmdur; motamot Sevr gibi.

Lozan, bu iki savaşı birden bitiren antlaşma olmak sayesinde bir uzlaşma olduğu için bugüne kadar gelebilmiştir. Diğer yandan Lozan zafer tarafı daha ağır basan bir uzlaşmadır, çünkü hem Kurtuluş Savaşı zaferle sonuçlanmıştır hem de o sırada büyük devlet İngiltere’nin başı sıkıntıdadır (Oğullarımızı derhal terhis edin kampanyaları, İrlanda sorunu, Fransa ve İtalya’yla çatışmalar, vs.) ve bir an önce barış yapmak istemektedir.

5) Tahminen de günümüz açısından en değerlisi şudur ki Lozan, o gün de bugün de gelişmişliği ve hatta uygarlığı simgeleyen Batı dünyasına Türkiye’nin kalıcı biçimde iştirakinin dokümanıdır.

Zaten Lozan’ın kimi ideoloji sahipleri tarafından daima saldırıya uğraması da bu sebepledir. Batı’ya mensubiyetin anahtarı sorulacak olursa, üstte sözünü ettiğimiz Lozan Kesim III’ün 37 ila 45. hususlar kararlarıdır. Yani, azınlık koruma maddeleri.

Hatta, hemen söylemek gerekiyor ki, Lozan, insan hakları teriminin uluslararası alanda kullanılmaya şimdi başlanmadığı bir zamanda (çünkü bu terim uluslararası metinlere ilk sefer 1945 Birleşmiş Milletler Antlaşması’yla geçecektir), azınlık haklarının yanı sıra insan haklarını da bu Kesim III’le koruma altına almıştır.

Lozan’a ilk devrede giden Mürahhas Heyeti

‘Yerli yabancı’lar!

– Azınlıkların korunmasıyla ilgili bu Kesim III’ün üzerinde biraz daha durabilir miyiz?

Azınlıkların korunması, I. Dünya Savaşı sonrasının sihirli temalarındandır. Çünkü bu korkunç savaşa bir yandan dünya çapında emperyalizmler çatışması, bir yandan da Avrupa’daki azınlık meseleleri sebep olmuştur.

Yukarıda da söylediğim gibi Osmanlı’nın Millet Sistemi icabı Türkiye’de (ve Kesim III’ün son maddesi Madde 45 icabı Yunanistan’da) azınlıklar din ve hatta mezheple (Gayrimüslim) tanımlanmıştır burada. Bu azınlıklara, bu ülkelerdeki çoğunluk vatandaşlara verilmeyen (ve günümüzde müspet ayrımcılık terimiyle karşıladığımız) kimi artı haklar tanınmıştır. Örneğin Madde 40’a göre kendi her türlü okullarını kurmak, yönetmek, denetlemek ve buralarda kendi dilini ve dinini okutmak. Madde 42’ye göre, mevcut vakıflarına tam bir koruma sağlamak ve yenilerini kurmak hakkı gibi.

Biraz önce, Lozan’ın getirdiği azınlık haklarının Türkiye devleti tarafından daima ve sistematik olarak ihlal edilmiş olduğunu belirtmiştim. Örnek vermeye girdiğim takdirde çıkması zor olur, şu kadarını söylemekle yetineyim ki, bu ülkenin vatandaşı olan gayrimüslimler mesela ruhban okulu kuramazlar. Vakıf malları ellerinden alınmıştır ve yeni vakıf kuramazlar. Dahası, bu insanlar Türkiye’de azınlık değil yabancı muamelesi görmektedir. O kadar ki, bazı resmî dokümanlar bu Türk vatandaşlarını motamot şöyle tanım etmiştir: Yerli yabancı (Türk tebaalı); sanırım bunu söylemek bile kâfi.

İsmet İnönü, Dr. Rıza Nur ve Hasan Latife, Lozan’da konferansın yapıldığı salona girerken/1923

Lozan’a göre, bütün T.C vatandaşları
istediği dili kullanabilir, yasaklanamaz

– Kesim III’ün insan hakları üzerine vurgularını biraz daha açabilir miyiz?

Kesim III’e, Lozan konusunda fazla bilinmeyen bir hususu belirterek devam edeyim: Yine hemen üstte sözü edilen insan hakları da bu Kesim III tarafından getirilmiştir. İki biçimde:

1) Türkiye’de oturan herkese varıncaya kadar (kanun önünde eşitlik, seyahat, mülkiyet, soy ve dil ve din ayrımcılığına uğramama, gibi) haklar getirmiştir ki, bunlara II. Dünya Savaşı sonraki terminolojisiyle insan hakları diyoruz.

2) Çok önemli iki hüküm olan, Madde 39/4 ve 5’le, Gayrimüslim azınlıklara getirilen dil hakları, Gayrimüslim olmayan iki kümeye da getirilmiştir.

Madde 39/4 şöyle demektedir:

Herhangi bir Türk uyruğunun, gerek özel gerekse ticaret ilgilerinde, din, basın ya da her çeşit yayın bahisleriyle açık toplantılarında, dilediği bir dili kullanmasına karşı hiçbir kısıtlama konulmayacaktır.

Bu hüküm sonucu, bütün T.C. vatandaşları istedikleri dili kullanabilirler ve bu yasaklanamaz. Çünkü bu 39/4, resmî dairelerde kullanım hariç olmak üzere akla gelebilecek her yer ve durumla ilgilidir. Üstelik, mesela basın-yayın terimi jenerik (genel) bir tabirdir ve böyle tabirler uluslararası mukavelelerde geçtikleri zaman, kararın konduğu tarihteki manalarıyla değil, kararın uygulandığı tarihteki manalarıyla, o tarihte kazandıkları ek manalarla uygulanırlar. Yani bu basın-yayın terimi 1923’te Lozan yapıldığı zaman mevcut olmayan TV ve internet gibi olguları da içine alır; bunda hiçbir tereddüt yoktur.

Bu Madde 39/4’ün günümüz açısından en önemli yanı, lisanlarını kullanma konusunda büyük resmî pürüzlerle karşılaşan, Türk-olmayan/anadili Türkçe olmayan vatandaşlara, özellikle Kürtlere kendi lisanlarını kullanma hakkı getirmesidir. Sanırım, Türkiye’de resmî makamların cumhuriyetin başından günümüze kadar daima ve sistematik olarak ihlal ettiği gerçeği karşısında bu hak meselesi daha fazla izaha muhtaç değil. İlerleyelim.

Madde 39/5 şöyle demektedir:

Devletin resmî dili bulunmasına rağmen, Türkçeden başka bir dil konuşan Türk uyruklarına, mahkemelerde kendi lisanlarını sözlü olarak kullanabilmeleri bakımından uygun düşen kolaylıklar sağlanacaktır.

39/4’ün gereğince net bir metin olmasının yanı sıra bu 39/5 kimi ek açıklamalar gerektiriyor:

Bir kere, normalde herkesin kendini en iyi anadilinde ifade edeceği varsayımına dayanan bu hüküm, mahkemelerde savunma hakkının kıymetini ve bu hakkın neredeyse kutsal olduğunu vurgulamak için getirilmiştir.

İkincisi, Türkçeden başka bir dil konuşan demek, Türkçeden başka bir dil bilen demek değildir, çünkü kimse mahkemelerde mesela ben okulda/kursta Fransızca öğrendim deyip Fransızca ifade vermek isteyemez, absürt olur. Bu ifade, anadili Türkçeden başka bir dil olan demektir. Bunun da ehemmiyeti şudur ki bazıları, özellikle de Kürtler, Türkçe de bildikleri halde, anadillerine getirilen yasa ve hukuk dışı kısıtlamaları protesto babında duruşmalarda Kürtçe konuşmak istemekte, söylediklerinin tercüman tarafından resmî dil Türkçeye çevrilmesini talep etmektedirler.

Çeşitli dönemlerde ve özellikle askerî darbe vakitlerinde bu talebin reddedilmiş olması 39/5’in açık ihlalidir, çünkü 39/5’ten yararlanarak örneğin Kürtçe ifade vermek kişinin Lozan’dan kaynaklanan hakkıdır.

Üçüncüsü, uygun düşen kolaylıklar teriminden anlaşılması gereken, esas olarak, tercüman teminidir.

Dördüncüsü, Sevr’de bu hak hem yazılı hem sözlü olarak verilmişti, Lozan’da sadece sözlü olarak verilmiştir, yani duruşmada kendi dilini konuşmak hürdür ama mahkeme belgesine yazılı olarak Türkçeden başka lisanda evrak konulamaz.

Dönemin karikatür sanatkarlarından Derso ile Kelin’in, tarihe geçen çizgileriyle Lozan Antlaşması tasviri

– İsmet Paşa nasıl seçildi, Lozan müzakereleri sırasında Mustafa Kemal Paşa ve İsmet Paşa arasında nasıl bir temas vardı, Türkiye’nin Lozan heyeti konusunda ne söylenebilir?

Şöyle başlayalım;
İsmet Paşa’nın M. Kemal Paşa açısından üç önemli niteliği vardı. Sırayla:

1) Kurtuluş Savaşı’ndaki diğer kumandanlardan çok daha sivil ve yetenekli olması;
2) Lider M. Kemal’e rakip olmaya kalkışmaması;
3) Herhangi bir devlete yakın olarak algılanmaması.

İsmet Paşa, Dışişleri Bakanı yapılarak, Mudanya silah bırakışmasına da, Lozan’a da heyet başkanı olarak gönderildi. Lozan’da yanına iki delege daha verildi: Eski maliye bakanı Hasan Bey (Saka) ve çok sıkı bir Türkçü olan Sağlık Bakanı Dr. Rıza Nur. Tabii, Osmanlı’nın büyükelçileri de danışman olarak götürüleceklerdir.

Lozan’a giderken, yol temizliği yapıldı: 1 Kasım 1922’de saltanat kaldırılarak, Lozan’a katılmak isteyen İstanbul devreden çıkarıldı. Bunların yanı sıra Heyet’e 14 unsurluk kısa bir talimat verildi: Burada iki olmazsa olmaz koşul vardı:

1) Ermeni yurdu söz konusu olamaz.
2) Kapitülasyonlar mutlaka kaldırılacaktır; o denli ki, gerekirse görüşmeler kesilir ve geri dönülür. Zati bu yüzden konferansa 2,5 aylık bir ara verecektir.

Ayrıca, azınlıkların mübadelesi sağlanacaktır ve Düyûn-ı Genele borçları Osmanlı’dan ayrılan diğer ülkelere de paylaştırılacaktır.

Bunların dışında, koskoca Lozan görüşmeleri 25-30 satırlık bir talimatla yürütülemeyeceği için, daima Ankara’dan talimat almak gerekiyordu. Bu nedenle, Lozan-Ankara arasında çok yoğun bir telgraf bağlantısı kuruldu.

Bu bağlantı İstanbul üstündendi ve İngilizler şifreleri çözdüler. Lakin sürüyle bürokratik evreden geçen çözülmüş mesajlar Lozan’daki Müttefik heyetine ulaşana kadar iş işten geçiyordu, o da ayrı.

Lozan heyetinde Hasan Bey ile İsmet Paşa arasında herhangi bir sürtüşme olmadı. Ama Dr. Rıza Nur, kendi anılarında da yazdığı gibi çok önemli psikolojik sorunlar sahibi birisiydi, ayrıca müzakerelerde TBMM heyetine zarar verecek aşırı milliyetçi bir tavır sergiledi. Bunları Hayat ve Hatıratım isimli anılarında yazar ve mesela orada İsmet Paşa’nın kafatası biçiminin Türk standartlarına uymadığını söyler.

Lozan’a giden heyet konusunda özet olarak şunu söylemek lazım:

Lozan’a giden ve 24 Temmuz 1923’de barış antlaşmasını imzalayan heyetin adı TBMM Heyeti idi. Dönerken, artık Türkiye Heyeti.

İsviçre’de yayın yapan L’Illustré mecmuasının 2 Ağustos 1923 tarihli kapağında İsmet İnönü ve Rıza Nur

Diğer Güncel Haberler İçin Tıklayın / Bursa Haber – Bursa Gündem – Bursa Gündem Haber – Bursa Haberleri – Bursa Son Dakika 

Bizi İnstagram’da Takip Edebilirsiniz / @BursaGündemHaber

Bizi X’de Takip Edebilirsiniz / @BursaGündemHbr

Bizi Facebook’da Takip Edebilirsiniz / @BursaGündemHaber

Bizi Youtube’da Takip Edebilirsiniz / @BursaGündemHaber

Bizi Linkedin’de Takip Edebilirsiniz / @BursaGündemHaber