Mahfi Eğilmez: Devasa Bütçe Açığı Nasıl Finanse Edildi?

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Mahfi Eğilmez

Öncelikle merkezi yönetim bütçe dengesini, faiz dışı dengeyi gösteren denklemleri ve bütçe istikrarından bütçe nakit istikrarına geçişi gösteren denklemleri yazalım (bütçe nakit istikrarı az bilinen bir istikrardır ama çok kıymetlidir çünkü sonuçta finanse edilmesi gereken denge odur.)

Bütçe Gelirleri = Vergi Gelirleri + Diğer Gelirler

Bütçe Masrafları = Faiz Dışı Sarfiyatlar + Faiz Giderleri

(Faiz Dışı Masraflar = İşçi Masrafları + Cari Masraflar + Yatırım Sarfiyatları + Transferler)

Bütçe İstikrarı = Bütçe Gelirleri – Bütçe Giderleri  [1]

Faiz Dışı Denge = Bütçe Gelirleri – Faiz Dışı Giderler

Bütçe Nakit İstikrarı = Bütçe İstikrarı + Bütçe Emanetleri – Avanslar [2]

(Bütçe emanetleri, o yıl bütçesine masraf yazıldığı halde şimdi nakden ödenmesi yapılmamış işlemleri, avanslar ise nakit olarak ödenmiş ama şimdi masraf belgesi düzenlenmediği için o yıl bütçesine sarfiyat yazılmamış olan ödemeleri gösterir.)

Şimdi 2024 bilgilerini tabloda gösterelim (veriler HMB sitesinden alınmıştır: https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2025/01/2024-Aralik-Aylik-Butce-Gerceklesme-Raporu.pdf)

2024 yılında merkezi bütçe (genel bütçe + özel bütçeler + bağımsız kurumlar bütçeleri) gelirleri toplam olarak 8.671 milyar lira tahsil edilmiş. Bu gelirlerin yüzde 97’si genel bütçe gelirlerinden onun da yüzde 87’si vergi gelirlerinden yüzde 13’ü diğer gelirlerden (kiralar, satışlar, cezalar vb.) oluşuyor.

2024 yılının toplam bütçe sarfiyatları 10.777 milyar lira olurken bunun yüzde 88’i faiz dışı masraflardan, yüzde 12’si faiz masraflarından kaynaklanmış görünüyor.

Şimdi bunları [1] numaralı denklemde yerine koyalım:

Bütçe İstikrarı = 8.670,9 – 10.777 = – 2.106,1

Demek ki merkezi yönetim bütçesi 2024 yılında 2.106,1 milyar lira açık vermiş.

2024 yılında bütçe emanetine alınmış (bütçeye masraf yazılmış ama parası ödenmemiş) 247,5 milyar lirayı nakit istikrarına ulaşmak için bütçe istikrarından çıkarmamız gerekir. Avans olarak nakden ödenmiş olan (parası ödendiği halde şimdi bütçeye masraf yazılmamış) 133,3 milyar lirayı da nakit istikrarına geçerken açığa eklememiz gerekir.

Şimdi bu verileri [2] numaralı denklemde yerlerine koyalım:

Bütçe Nakit İstikrarı = – 2.106,1 + 247,5 – 133,3 = – 1.991,1

Demek ki 2024 yılında bütçe nakit açığı 1.991,1 milyar lira olmuş.

Gelelim bu nakit açığının nasıl finanse edildiğine. Bunu hesaplayabilmek için yeni bazı denklemler yazmamız gerekir:

Merkezi Yönetim Bütçe Finansmanı = Merkezi Bütçe Nakit İstikrarı – Borçlanma (Net) + Borç Verme (Net) + Özelleştirme Geliri + TMSF Gelir Fazlaları + Kasa/Banka ve Diğer İşlemler

Bu denklemdeki işaretler bütçe nakit istikrarının açık veya fazla verişine göre değişir.

Denklemdeki borçlanma kalemi (iç ve dış borçlanma) net olarak alınyor yani yıl içinde alınan borçlardan yıl içinde yapılan borç ödemeleri düşülüyor, kalan meblağ net borçlanma olarak alınıyor. Hazine, eğer bir kurum veya kuruluşa borç vermiş veya almışsa o da net olarak bu denkleme ekleniyor. Yıl içinde özelleştirme geliri olarak tahsil edilenler ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu tarafından tahsil edilmiş fiyatlardan Hazine’ye aktarılan ölçüler varsa bunlar da ekleniyor. Bunlara ek olarak eğer kasa mevcudu veya bankadan (TCMB’deki Hazine hesaplarından) kullanım yapılmışsa o da katılıyorr.

Buna göre 2024 için finansman denklemini şöyle yazabiliriz:

Merkezi Yönetim Bütçe Finansmanı = – 1.991,1 = 1.743,1 – 0,7 + 0,0 + 0,0 + 248,7  

Böylece bütçe nakit açığı 2024 yılında tümüyle finanse edilmiş oluyor. Bu finansmanın yüzde 87,5’luk bölümü net borçlanmayla yüzde 12,5’luk kısmı da kasa/banka mevcudundan kullanılarak karşılanmış durumdadır. Borçlanmada büyük ağırlık (yüzde 93) iç borçlanmada bulunuyor. Uzunca sayılabilecek bir süredir Türkiye’nin net dış borçlanma oranı giderek geriliyor ve Türkiye net dış borç ödeyici pozisyonuna doğru ilerliyor.

Buraya kadar denklemler ve tablo eşliğinde anlattığımız dengeleri şimdi bir de şekil üzerinde gösterelim (kolaylık olsun diye sayıları yuvarladım.)

Denk Bütçe Doğrusu üzerindeki her noktada gelirler ile sarfiyatlar birbirine eşittir, dolayısıyla bu çizgi üzerinde kalındığı sürece bütçe açığı ya da fazlası söz konusu olmadığı için bir finansman yükümlülüğü de doğmaz.

2024 bütçesinde tahsil edilen 8,7 trilyon liralık gelire karşılık 8,7 trilyon liralık da sarfiyat yapılmış olsaydı Denk Bütçe Doğrusu üzerindeki A noktasında denge sağlanmış ve bütçe denk olarak tamamlanmış ve borçlanma gibi ek finansman ihtiyaçları olmazdı. Ne var ki bütçe emanetleri ve avans hesapları düzeltmesi sonrası nakit cinsinden masraflar toplamı 10,7 trilyon lira olmuş ve Denk Bütçe Doğrusundan uzaklaşılarak B noktasına geçilmiştir. A ve B noktaları arasındaki masraf fazlalığı (nakit açığı) 2 trilyon liradır ki bu finanse edilmesi gereken bütçe nakit açığını ortaya koymaktadır. Bu 2 trilyon liralık nakit açığının yüzde 88’e yakın kısmı borçlanmayla ve kalanı da Hazinenin kasa ve banka hesaplarında bulunan nakdiyle karşılanmıştır.    

Bu yazı Mahfi Eğilmez’in kişisel blogundan alınmıştır

Diğer Güncel Haberler İçin Tıklayın / Bursa Haber – Bursa Gündem – Bursa Gündem Haber – Bursa Haberleri – Bursa Son Dakika 

Bizi İnstagram’da Takip Edebilirsiniz / @BursaGündemHaber

Bizi X’de Takip Edebilirsiniz / @BursaGündemHbr

Bizi Facebook’da Takip Edebilirsiniz / @BursaGündemHaber

Bizi Youtube’da Takip Edebilirsiniz / @BursaGündemHaber

Bizi Linkedin’de Takip Edebilirsiniz / @BursaGündemHaber