Mezopotamya, Anadolu’nun çokkültürlü bir bölgesi, birkaç lisanın konuşulduğu bölge edebiyat alanında eşsiz şiir ve ezgileriyle dikkatleri çekiyor. Destanları, şiirleri, ezgileri, halk dansları ve gelenekleriyle çok kültürlülüğün en güzel örneğini oluşturuyor. Tarih boyunca Türkçe’nin yanı sıra konuşulan Arapça, Farsça, Kürtçe, Aramice lisanları birbirinin etkisi altında kalarak sözcük geçişleri ile birbirlerini daha da zenginleştirmiş. Bugüne kadar ulaşan gerek sözlü ya da yazılı bütün yapıtlarıyla ortak bir edebi, sanatsal ve tarihi özellikler ile kültürel mirası oluşturmakta.
Uzun yıllar Kürtçe bazı siyasi iktidarlar tarafında yok sayılmış, yasaklanmış, tahsili engellenmiş ve hak ettiği değeri, saygınlığı ne yazık ki bulamamıştır. Yazılı bir Kürt edebiyatının olmadığı bile iddia edilmiştir. Bugün yaşayan lisanlardan biri olması halklar için büyük bir talihtir. Kürtçe müzikalitesi yüksek, Arapça ve Farsça ile etkileştikçe daha da zenginleşmiş bir lisandır.
Son yıllarda değeri anlaşılmış ve 2010 yılında ilk kez Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Kürtlerin övünç kaynağı olan yapıtlardan biri olan Mem û Zîn Kürtçe harflerle Türkçe çevirisi ile birlikte yayınlanmıştır. Gördüğü ilgi üzerine 2022 yılında 2. baskısı yapılmıştır.
Kürtçe en şiirsel lisanlardan biridir. Yazıya dökülmüş en eski şiir olarak iddia edilen “Le Hevre” Kürtçedir. 1950 yılında İngiliz arkeologlar İran’ın Hewraman kentinde bir mezar taşında bu şiire rastlarlar. Şiiri yazan Borazboz isimli Süryani bir papazdır, şiiri eşi için yazmış olabileceği düşünülmektedir. Şiirin yazılı olduğu mezar taşı bugün hala Londra Müzesi’nde sergilenmektedir. Milattan önce 330 yılında yazıldığı söylenen şiir bugün bile okuyanları cezbetmektedir.
Şiiri çok beğendiğim için paylaşmadan geçmiyorum.
BİRLİKTE
Birlikte geçen günleri özlüyorum Hele sabah çıkıp gidişimizi Seninle dağlara çıkar dolaşırdık Birlikte söylerdik şarkılarımızı Ben o dağların ruhundan öğrenmiştim Ta yürekten candan söylemeyi Hem dağlarda hem kırlarda hem sahralarda Ey aman, medet aşkın elinden yani İkimiz tek bir gönül olmuşken Sonbahar gelip böyle ayırdı bizi Ancak birlikte olunca küflenmez aşk Ya bağır bir ses ver ya da uyu haydi.
Borazboz
Mem û Zîn isimli manzum eser günümüze kadar olan süreç içerisinde yüzlerce şair yetiştiren Kürtlerin gurur kaynağıdır. Mem û Zîn klasik Kürt şiirinin en bilinen isimlerinden biri olan Ahmed-i Hani tarafından 1694 yılında yazılmıştır. Mesnevi şeklinde yazılan bu eser hemen hemen 20 dile çevrilmiş ve Türkçeye de 10 ayrı kişi tarafından çeviri edilerek farklı yayınevlerinden kitap olarak yayınlanmıştır. Ezgilere konu olmuş, sineması yapılmış, tiyatro oyunu ve opera olarak sahnelenmiş ve her zaman çok beğenilmiştir. Aruz vezniyle yazılmış yapıtın 10 ve 11 hecelik dizilerle yazılmış çevirileri arasında beyit sayısı farklılıklar göstermektedir. Devrinin Kurmançi lehçesi ile yazıldığı için de Türkçeye çevrilmesi epeyce zordur.
Mem û Zin, Ehmedê Xanî, Çev. Mustafa Öztürk, 304 syf., Çınaraltı Yayınları, 2024
Eserin son çevirisini yapan Mardin Artuklu Üniversitesi Kürt Dili ve Edebiyatı Bölümü öğretim üyelerinden Prof. Dr. Mustafa Öztürk çeviri konusunda hayli başarılı. Arada Farsça ve Arapça sözcükler olmasına rağmen rahatlıkla okunuyor. Zorlanmalarda sayfa sonlarındaki dipnotlar imdada yetişiyor.
Eserde Mem ve Zîn’in aşkı ile birlikte toplumsal sorunlarla ilgili beyitler de göze çarpıyor. Felsefî görüşler, siyasî öğütler, tavsiye, tenkit, serzenişlere de yer verilmekte. Ahmed-i Hani halkına doğru yolu, fazileti, tefekkürü, sabrı öğütlemekte.
Hem ışığı var hem karanlıktır insân
Hem yakın sana hem uzaktır insân
Ahmed-i Hani
Eser güya 1700’lü yıllarda dünya edebiyatında trend olan epylliayı da anımsatıyor. Vezin ile yazılması, 10 heceli cümleleri ve kulağa beğenilen gelen ritmik süslemeleriyle birçok lisanda rastlanan epylliaya, stanzalara benzerliği ile anılıyor. Örnek olarak ilk aklıma gelen Shakespeare’in Venüs ile Adonis’i, Gılgamış Destanı, Homeros’un yapıtları, Arapların meşhur Leyla ile Mecnun’u ve daha birçok eser sayılabilir. Doğal ki Mem ile Zîn’in özgün tarafı imkansız aşkı değil, felsefî, ilmî ve tarihi bilgileri kapsaması. Örneğin şair kitabı neden yazdığını şu beyitlerle ne kadar güzel anlatıyor;
Ta ki âlem demesin, Kürt milleti, Asılsız, köksüz; bilmez marifeti
Çeşitli milletler, kitâp sâhibi Ama bir tek Kürtlerin yok nasîbi
Hem demesin ki ehl-i nazar yine Kürt, amaçlamadı aşkı kendine
Kürt edebiyatının en önemli yapıtı olan Mem û Zin’in konusu büyük bir aşk öyküsü, aslında iyi ve kötü karakterleri üzerinden hayatı anlatıyor. Birbirlerine âşık olup da engellenen, bir türlü kavuşamayan vefatlarından sonra başka bir dünyada bir araya gelen Mem ile Zîn’in aşkını bakın nasıl anlatıyor:
Aşk, âteştir; deri ise Tıp Dağı’dır Gönül, o nâr ve parıltının ağacıdır
Göğüs, bir kandîl; kor âteş, çırâdır Cân, onun yağı, fitili cefâdır
Gönül şîşedir, o çırâ da özünde Sır, modüldür, yayılmıştır bütünde
Bütünüyle, baştan ayağa kadar Kalp huzûru o âteşle yandılar
Bu yapıtla ilgili ilginç bulduğum iki nokta şu; bu aşk olayı 1451 yılında yaşandığı halde Ahmed-i Hani’nin yapıtını 250 yıl sonra Cizre’ye geldiğinde kaleme alması. O güne kadar Dengbejler tarafından sözlü olarak jenerasyondan jenerasyona taşınmış efsane haline gelmiş aşk kıssası nihayet yazıya dökülüyor. Diğer ilginç olan nokta ortadan 572 yıl geçmesine rağmen bugün hala Cizre’de birbirine kavuşamayan Mem ile Zîn için yas tutulması ve mezar ziyaretlerinin yapılmasıdır. Siyah çarşaflar giyen Cizreli kadınlar Mem ile Zin için böyle giyindiklerini söylerler. Siyahlara bürünmekle halâ yasta olduklarını ifade etmeye çalışmaktadırlar. Sevgi, hürmet insandan insana geçen, yaşayan bir histir.
02:00
02:00
News
Kültür & Sanat
Kültür & Sanat
Kültür & Sanat
Kültür & Sanat
Kültür & Sanat
Kültür & Sanat
