Piyasalar Trump’ı Neden Sevmedi? Neden Panik Halindeler?

Eylül 2021 sonrası ülkemizde uygulanan ve daha sonra Bakan Şimşek’in de “irrasyonel” olduğunu ima ettiği hatalı siyasetleri hatırlayalım. Bu siyasetler, kurumları zayıflatarak enflasyonu tetiklemiş, oluşturulan düşük faiz ortamında, umulanın bilakis, büyüme ve yatırımlar canlanmamıştı. Bilakis pek çok iş insanı hem uygulanan siyasetlere yönelik memnuniyetsizliğini dile getirmiş hem de önlemli davranarak gereksiz harcamaları kısma kararı almıştı.

Bugün, benzer şartların dünyanın en büyük iktisadı olan ABD’de oluşmakta olduğunu gözlemlemek, hem üzücü hem de ABD’den dünyanın geri kalanına yayılabilecek riskler açısından endişe verici.

Piyasalar neden panik yaşıyor?

Sadece iki ay önce, Trump’ın seçilmesiyle yükselişe geçen borsalar, bugün panik satışlarına sahne oluyor. Atlanta Fed’in güncel tahminleri, ABD iktisadının birinci çeyrekte yüzde 2,8’lik bir daralma yaşayabileceğine işaret ediyor. Bu nedenle, önümüzdeki hafta gerçekleşecek Fed toplantısında büyüme kestirimlerinin aşağı yönlü revize edilmesi sürpriz olmayacaktır.

Peki, ne değişti de ABD ekonomisine dair beklentiler böylesine keskin bir çöküş yaşadı? Piyasalara hakim olan karamsarlığın nedenlerini, yazının başında vurguladığım iki temel yatırım tehdidiyle özetleyebiliriz:

• Trump’ın özellikle dış siyasette sergilediği “gemileri yakmaktan” çekinmeyen dik başlı tavrın benzerini ekonomi alanında da benimseyeceği endişesi.
• Politika adımlarındaki tutarsızlık ve belirsizlik ortamı

Bu gelişmeler, ABD ekonomisine dair iyimser beklentilerin hızla tersine dönmesine yol açıyor.

Trump’ın ekonomik vaadleri neler?

Trump’ın ekonomi siyasetleri dört başlıkta özetlenebilir: Tarifeler, göçmen siyaseti, bütçe disiplini ve deregülasyon.

İlk iki başlık, kısa vadede hem enflasyonu artırıcı hem de büyümeyi yavaşlatıcı etkiler yaratacağından stagflasyonist bir risk taşıyor. Maliye siyaseti açısından, hükümet harcamalarının azalması büyümeyi baskılarken, vergi indirimlerinin büyük ölçüde geçmiş siyasetlerin devamı olması nedeniyle ek bir canlandırıcı etkisi beklenmiyor.

Son olarak, deregülasyonun kapsamı şimdi olduka belirsiz olup 2025’te uygulamaya konulması beklenmiyor.

Trump neden gel-git yaşıyor?

Gümrük vergileri ABD’nin ihraç ettiği ürünleri daha pahalı hale getirmek suretiyle iç üretimi teşvik etmeyi amaçlıyor. Ancak ABD gibi devasa bir iktisadın apansız içine kapanıp büsbütün yerli üretime geçmesi ne sanıldığı kadar kolay, ne de uzun vadeli refah artışı getirecek bir dönüşüm. Bunu gören ABD’li seçmen ve üreticilerden yükselen itirazlar Başkan Trump’ın kendine ve siyasetlerine olan inancını sarsarak geri adım attırıyor ve tutarsızlık yaşamasına sebep oluyor.

ABD, Kanada ve Meksika arasındaki serbest ticaret bölgesine dayalı mevcut üretim yapısında, bazı ara malları bu üç ülke arasında 7-8 kez el değiştiriyor. Bu yapı içerisine gümrük tarifeleri getirilmesi, maliyetleri katlayarak artırırken kısa vadede üretim yapısını değiştiremeyen şirketleri üç zor seçenekle karşı karşıya bırakıyor: Kar marjlarını düşürmek, maliyetleri tüketiciye yansıtmak veya üretimi azaltmak.Tam da bu nedenle, Ford CEO’su Jim Farley’nin “Tarifeler ABD sanayiinde büyük bir delik açar” çıkışına dikkat etmek lazım.

Trump’ın tutarsızlıklarının bir diğer nedeni, hareketlerini şekillendiren dürtünün iddia ettiği gibi “ABD’yi süper yapmak” değil, Biden döneminde yapılanları silme güdüsü olması kanımca. Bu yaklaşım, bir dizi çelişkiyi beraberinde getiriyor.

Bir yandan ABD’de üretim yapacak yabancı şirketlere vergi indirimi vaat ederken, diğer yandan Biden döneminde benzer motivasyonlarla çip üretimini teşvik eden “Chips Act”i devre dışı bırakıyor—yani büyük fotoğrafta ne istediği anlaşılamayan ve iki ileri bir geri adımlar atan bir başkan görüyoruz.

Sonuç olarak, hem hatalı siyasetlerde ısrar hem de bu siyasetlerin ne zaman uygulanacağı konusundaki belirsizlik, ekonomik büyüme için önemli bir tehdit haline geliyor.

ABD’de olası bir resesyon bizi nasıl etkiler?

Küresel üretimin yaklaşık dörtte birini sağlayan ABD ekonomisinde yaşanacak bir resesyon, dünyanın geri kalanı için de tehlike çanlarının çalması anlamına geliyor. ABD’nin en büyük ithalatçı ülke olması, ekonomik yavaşlamasının doğrudan ticaret ortaklarını (Meksika, Kanada, Almanya, Çin) ve bu ülkelere ara malı satan tedarikçileri olumsuz etkilemesine yol açacaktır. Tarifelerin devreye girmesiyle ithalat talebi daha da azalacaktır.

ABD ile doğrudan ticareti yavaşlayan ülkeler, bir sonraki kademede diğer ticaret ortaklarından ithalat taleplerini de düşürür—ki bizim için asıl risk burada.

Örneğin, ABD’nin beşinci büyük ithalat pazarı olan Almanya ile ticaretinin zayıflaması, ihracata dayalı büyüyen Alman iktisadını ve otomobil, finans ve teknoloji alanlarında ABD’ye güçlü bağlarla bağlı Avrupa iktisadını olumsuz etkiler.

Bu durum, Avrupa’nın Türkiye’den yaptığı ithalatı da azaltarak ikincil dalgalar yoluyla Türkiye ekonomisine negatif etki yaratır.

Tüm bu aksiliklere rağmen, yaşanan gelişmelerin doğurabileceği olumlu etkiler de var. Öncelikle, ABD kaynaklı küresel bir yavaşlama, emtia ve petrol fiyatlarını düşürerek Türkiye gibi petrol ithalatçısı ülkeler için avantaj yaratabilir. Ayrıca, ABD ekonomisindeki durgunluk, Fed’in faiz indirim ihtimalini artırarak daha zayıf bir dolar ve daha düşük borçlanma maliyetleri anlamına gelebilir.

Son olarak, gerek tarife tehditleri gerekse savunma alanındaki mecburî gereksinimlerden dolayı ABD’den uzaklaşan Avrupa, bize önemli bir fırsat penceresi açabilir. Zayıflayan bağlarını güçlendirme yoluna giren Avrupa’nın Türkiye’yi bu çembere dahil edilme ihtimali, ekonomik alakalarda de Türkiye’nin daha güçlü bir konuma gelmesini sağlayabilir ve bir türlü aşamadığımız eşikleri aşmamıza vesile olabilir.