Prof. Dr. Hakan Türkçapar: Kılık Değiştirmiş Narsisizm

“Narsist” ve “narsistik” sözleri, artık gündelikk konuşmalarda sıkça kullanılan ifadeler haline geldi. Öyle ki, yaşadığımız dönemi “Narsizm Çağı” olarak isimlendirenler bile var. Bu ifade, Yunan mitolojisindeki Narkissos isimli güzel çobanın öyküsüne dayanıyor. Hani şu, sudaki yansımasına aşık olup kendini seyretmekten vazgeçemeyen ve sonunda nergis çiçeğine dönüşen trajik kahraman…

Narsist tabiri aslında basit bir kendini beğenmişliği aşan bir niteleme olmasına rağmen, günümüzde artık kendisini biraz önemseyen biri için bile kullanılan bir sözcük. Oysa narsisizm, psikiyatrik bir tablo olarak ele alındığında çok daha karmaşık ve önemli bir durumu tanımlar. Psikolojik açıdan ise narsisizm; kendi değerini abartan, karşısındakini küçümseyen, özel ve ayrıcalıklı olduğunu düşünen ve diğerlerine empati yapmayan bir kişilik yapısını tanımlamak için kullanılır. Peki narsisizm kendisini sadece övünerek, büyük görerek ve diğerlerini küçümseyerek mi gösterir?

NARSİSİZM BİR TANE MİDİR?

Hayır… Yapılan psikolojik araştırmalar, narsisizmin bu klasik görünümün tam teersine hiç de fark edilmeyecek formlarda ortaya çıkabileceğini göstermiştir. Artık narsisizmin iki farklı görünümü söz konusu: Büyüklenmeci (açık) narsisizm ve kırılgan (gizli) narsisizm. Daha kolay fark edilebilen büyüklenmeci narsistler, kibirli, diğerlerini önemsemeyen, insanların haklarını çiğneneyen kişiler iken, kırılgan narsistler ise bunun tam tersi bir görünüme sahip. Kırılgan narsistler, utangaç, özgüvensiz ve alıngan bir tablo sergiliyor. Bu kişiler eleştiriye ve cezalandırılmaya aşırı hassaslar, kendilerini sıkça eleştiriyor, mutsuzluk yaşıyor ve sosyal ortamlardan geri çekiliyorlar. İlk bakışta narsisizmin tam zıttı gibi görünen bu tablo da, aslında derinlerde yatan aynı dinamikten, yani aşırı bir şekilde kendini büyük görmekten kaynaklanır. Açık ve gizli narsisizm arasındaki temel fark, narsizimin özü olan büyüklenmeciliğin dışa nasıl yansıdığı ile ilgili. Açık narsistler kendilerini saldırgan bir şekilde ifade ederken, gizli narsistler zayıf, mütevazı ve alçakgönüllü bir maske takabilir. Ancak her iki durumda da, derinlerde benzer bir büyüklenmeci tavır yatar.

GİZLİ NARSİSTLERİ NASIL TANIRIZ?

Gizli narsisizmi fark etmek, doğal olarak açık narsisizmden daha zordur. Çünkü bu kişiler ilk başta genellikle mütevazı, alçakgönüllü, inançsız ve utangaç bir izlenim bırakır. Ancak onlarla daha yakından ilişki kurduğunuzda, davranışlarının altında yatan temel motivasyonun, büyüklenmeci fantezileri olduğunu fark edebilirsiniz.

Gizli narsistler, doğrudan kendini övmek ya da diğerlerini küçümsemek yerine dolaylı yolları tercih eder. Örneğin, aslında çok iyi göründüğü halde insanlara “Bugün çok kötü görünüyorum” diyebilirler, ancak bununla bekledikleri, “Hayır, çok iyi görünüyorsun!” gibi bir onay cümlesidir. Kendilerini eleştirir gibi görünürken asıl maksatları, etraftan takdir, onay ve beğeni toplamaktır.

Başarılı olduklarında, “İşte bir şeyler yaptık, ama çok da iyi olmadı” diyerek işlerini küçümseyebilirler. Onlar asıl olarak etraflarından gelen hayranlık dolu yorumlar, tatmin kaynağıdır. Öte yandan başarısızlıklarını genellikle etraflarına, insanlara veya genel kurallara bağlarlar. Örneğin, işten çıkarıldıklarında bunun sebebini kötü yönetim veya diğer insanların yetersizliği olarak açıklayabilirler. Haksız oldukları tartışmalarda ise kendilerini mağdur gibi göstererek karşı tarafı katı, saldırgan ya da olumsuz bir rolde sunmaya çalışırlar. Başarılarında ise doğrudan kendilerini övmek yerine diğerlerinin muvaffakiyetlerini küçümseyebilirler.
Gizli narsistlerin bir diğer dikkat çeken özelliği, narsizmin temel belirtilerinden empati eksikliğidir. Diğer insanların ezalarına duyarsız kalır, hatta mevzuyu kendi sorunlarına getirerek karşı tarafın konuşmasını engelleyebilirler. Duygusal destek yerine genellikle akılcı çözüm önerileri sunmayı tercih ederler.

“DAHA SAKİN, DAHA AZ SIKINTILI GÖRÜNEBİLİR”

Bu kişilerin sosyal ömürleri, açık narsistlere göre daha sakin, daha az sıkıntılı görünebilir. Ancak başarısızlığa ve eleştiriye karşı aşırı hassas olmaları, kaçıngan bir yaşam şekline yol açabilir ve istedikleri noktaya ulaşmalarını zorlaştırabilir.

Sonuç olarak, gizli narsistler, dışarıdan daha kırılgan ve hassas görünebilir; ancak altta yatan dinamikler, narsizmin temel özelliklerini taşır. Empati eksikliği, onay ihtiyacı ve kendi üstünlük algıları, bağlarda zorluklara neden olabilir ve yakın ilişki içinde oldukları insanlara önemli sorunlar yaşatabilir.