Psikiyatri Uzmanı Açıkladı: Yeterliler Daima Kazanır Mı?

“İYİ”Yİ TERCİH İNSAN TABİATINDA MI VAR?

Peki bu doğruluk, adalet, hak arayışı ve bu kavramlara verilen önem sanki nereden geliyor? Bu kavramlar ve dürüstlük, doğruluk ve sanki bize öğretilen bir şey mi, yoksa doğuştan yapımızda olan bir özelliği mi?

Bu sorunun yani; “Ahlaki davranışın insan tabiatında var olup olmadığı”, sorusu asırlardır hem ideolojinin hem de psikoloji biliminin temel tartışma mevzularından biridir. Son yıllarda psikoloji biliminin yaptığı araştırmalar, bu kadim soruya güya daha net yanıtlar vermeye başlamış gibi görünüyor.

BEBEKLERLE YAPILAN DENEYLER

Yale Üniversitesi’nde Paul Bloom ve ekibi (Karen Wynn, J. Kiley Hamlin) tarafından 6 aylık bebeklerin ahlaki yargıların olup olmadığını test etmek amacıyla yapılan bir çalışma, küçük bebeklerde bile temel seviyede bir ahlaki sezginin var olabileceğini göstermiştir. Bu deneylerde bebeklere iki karakter tanıtılmıştır: biri yardımsever (örneğin bir karakterin yukarı çıkmasına onu arkadan iterek yardım eden), oburu ise zarar veren (örneğin bir karakterin yukarı çıkmasının önünde engel olarak onu durduran ve geriye iten). Deneyin sonunda bu karakterler bebeklerin önüne getirildiğinde ve 6 -10 aylık bu bebeklerin nerdeyse tamamının yardımsever karakteri tercih ettiği bulunmuştur.

BEBEKLERDE ADALET DUYGUSU VE CEZALANDIRMA TERCİHİ

Bloom’un bir diğer önemli ve ilgi çekici çalışması, bebeklerin sadece iyi ve kötüyü ayırt etmekle kalmayıp, aynı zamanda cezalandırmayı da onaylayıp onaylamadıkları hususundadır. Bu deneylerde, daha önce kötü davranan kuklaların yanı sıra üçüncü bir kukla sahneye çıkarılır. Deneye katılan 8-10 aylık bebeklerin 3.kuklalarda, kötü kuklayı cezalandıran “yargıç” kuklayı tercih ettiği görülmüştür. Bu da bir anlamda bebeklerin erken yaşta temel bir adalet duygusu taşıdığını göstermektedir.

Paul Bloom’un çalışmaları, ahlaki davranışların temellerinin insan tabiatında var olabileceğini ortaya koymaktadır. Empati, adalet ve yardımseverlik gibi eğilimlerin bebeklikte gözlemlenebilmesi; ahlakın sadece kültürel değil, aynı zamanda biyolojik bir temele de dayandığını gösterir. Ancak bu eğilimlerin gelişmesi ve toplumsal değerlere uygun biçimde şekillenmesi, öğrenme ve sosyal etrafın etkisiyle olur.

Dolayısıyla ahlaki davranış hem doğuştan gelen bir potansiyel, hem de çevresel etkileşimlerin sonucudur. Ya biri ya öbürü değil, biri ve ötekidir. O zaman insanlar ya doğal olan adaletli tavırla birlikte var olacak ya da adaletin olmadığı bir ortamda karşılıklı olarak birbirlerine zarar vererek birlikte kaybedeceklerdir.