BBC’nin konuştuğu bir işçi, “Eğer bir ayda 31 gün varsa, ben onun 31’inde de çalışacağım” diyor.
İşçilerin birçok ayda sadece bir gün müsaadeleri olduğunu söylüyor.
Bu bölgede birkaç gün geçirdik. 10 fabrikayı dolaştık, dört fabrika sahibi ve 20’den fazla personelle konuştuk, emek piyasası ve tekstil tedarikçilerinde de zaman geçirdik.
Bu imparatorluğun kalbi pozisyonundaki bölgenin, Çin’deki çalışma maddelerine karşıt olarak haftada yaklaşık 75 saat dikiş makinelerinin başında oturan bir işgücüne sahip olduğunu tespit ettik.
Bu saatler, daha yüksek gelir elde etmeyi uman kırsal bölümdeki çalışanların yaşadığı ve aynı zamanda bir sanayi merkezi olan Guangzhou’da ya da uzun süredir dünyanın rekabet edilemez fabrikası olan Çin’de alışılmadık bir durum değil.
Ancak bu durum, bir zamanlar Çin’de kurulmuş ve az bilinen bir şirketken beş yıl içinde küresel bir dev haline gelen Shein ile ilgili soru işaretlerinin artmasına neden oluyor.
Hala özel sektöre ait olan şirketin kıymetinin yaklaşık 60 milyar dolar olduğu tahmin ediliyor. Şirket Londra borsasına da girmeyi hedefliyor.
Ancak şirketin bu hızlı yükselişi, işçilere yönelik muamelesi ve zorla çalıştırma iddialarıyla ilgili bazı tartışmaların doğmasına neden oldu.
Şirket, geçen sene Çin’deki fabrikalarında çocukların çalıştığını itiraf etti.
Açıklama şöyle devam etti:
“Ücret konusunda en yüksek standartları belirlemeye çalışıyoruz. Tüm tedarik zinciri ortaklarımızın davranış kurallarımıza uymasını şart koşuyoruz. Shein, uyumluluğu sağlamak için denetçilerle birlikte çalışıyor.”
Shein’in başarısı hacminde yatıyor. İnternet satışındaki katalog yüz binleri buluyor. 10-12 dolara elbiseler, 7-8 dolara kazaklar ve ortalama 10 doların altında seyreden genel fiyatlar var.
Şirket, H&M, Zara ve Primark gibi markaları geride bırakarak gelirlerini artırdı. Ürünler ise birçok Shein tedarikçisi olan yaklaşık 5 bin fabrikaya ev sahipliği yapan Shein köyü gibi yerler tarafından sağlanıyor.
Binalara dikiş makineleri ve kumaş rulolarına yer açmak için oyuklar açılmış, bodrum katların kapıları ise sonsuzmuş gibi görünen teslimat için her daim açık.
Raflar ise gün geçtikçe artık bilinen bir logo olan bu markayla etiketlenmiş şeffaf plastik torbalarla doluyor.
Saat 22.00’yi geçse dahi, kamyonlar dolusu kumaşın gelişiyle dikiş makineleri ve onların başındaki insanlar da durmuyor.
İsmini vermek istemeyen 49 yaşındaki Jiangxili bir kadın, “Genellikle günde 10-12 saat arasında çalışıyoruz. Pazar günleri üç saat kadar daha az çalışıyoruz” diyor.
Jiangxili kadın, onlarca insanın ilan panosunun etrafında toplandığı bir ara sokakta dikiliyor.
İnsanlar bir yandan panodaki iş ilanlarını okuyor, bir yandan da panonun üzerine konulmuş çino pantolonun dikişlerini inceliyor.
Burası Shein’in tedarik zinciri. Büyüklü küçüklü bu fabrikalar sipariş üzerine giysi üretiyor. Eğer çinolar tutarsa siparişler de üretim de artacak. Fabrikalar bunun ardından mevcut insan kaynağının karşılayamadığı talebi yetiştirebilmek için geçici işçiler işe alıyor.
Jiangxi’den gelen göçmen bir işçi kısa süreli bir sözleşme arıyor. Çino pantolon bir seçenek.
“Çok az kazanıyoruz. Hayat çok pahalı” diyor, dedesi ve ninesiyle yaşayan iki çocuğuna gönderebilecek kadar para kazanmayı umduğunu ifade ediyor.
“Parça başına ödeme alıyoruz. Ürünün ne kadar zor olduğuna bağlı. Tişört gibi basit bir sey parça başına 1-2 yuan [bir dolardan az] ve bir saat içinde on tane kadar yapabiliyorum.”
Çino pantolonların dikişlerini incelemek bu kararı vermek için çok önemli. Bu göçmen işçi ve beraberindekiler, her bir giysi kesimini yapmak için ne kadar ücret alacaklarını ve bir saatte kaç tane yapabileceklerini hesaplıyorlar.
Panyu’nun bu ara sokakları işçi pazarı görevi görüyor. Kahvaltılık yemek satan dumanı üstünde otomobillerle, tavuk ve ördek yumurtası satan köylülerin önünden geçip giden beşerlerle dolu.
BBC’nin tespitine göre standart çalışma saatleri 08.00’den 22.00’ye kadar sürüyor.
Bu, İsviçre merkezli sivil toplum kuruluşu Public Eye’ın Shein için giysi üreten fabrikalarda çalışan 13 tekstil çalışanıyla yaptığı görüşmeler sonucunda hazırladığı raporla da uyum gösteriyor.
Public Eye, bazı emekçilerin fazla mesai yaptığını da tespit etti. Raporda, fazla mesai hariç temel ücretin 2 bin 400 yuan (327 dolar) olduğu ve Asya Asgari Ücret Birliği’nin “geçim ücreti” olarak belirlediği 6 bin 512 yuanın altında kaldığı ifade edildi. Ancak konuştuğumuz personeller ayda 4 bin ile 10 bin yuan arasında kazanıyorlardı.
Public Eye’dan David Hachfield, “Bu saatler olağandışı değil. Ancak bunun yasadışı olduğu ve temel insan haklarını ihlal ettiği açık. Bu aşırı bir sömürü biçimi ve görünür olması lazım” diyor.
Çin iş kanunları gereği ortalama çalışma haftada 44 saati geçmemeli ve patronlar emekçilerin haftada en az bir gün dinlenmelerini sağlamalı. Eğer bir patron bu saatleri uzatmak isterse, bunun özel nedenlere dayandırılması gerekiyor.
Shein’in merkezi şu anda Singapur’da olsa da, eserlerinin birçoklarının Çin’de üretildiği inkar edilemeyecek bir gerçek.
Shein’in başarısı, Çinli firmalara karşı giderek daha temkinli davranan Washington yönetiminin de dikkatini çekti.
Donald Trump’ın ABD Dışişleri Bakanı olarak gösterdiği Marco Rubio Haziran ayında Shein’in, “Çin Halk Cumhuriyeti ile derin bağları hakkında önemli etik telaşları olduğunu” söyledi ve “Shein’in muvaffakiyetinin gerisindeki kirli sırlar köle emeği, çalışanların az maaş aldığı kötü çalışma şartlarına sahip işyerleri ve ticari hilelerdir” diye devam etti.
Rubio’nun Shein’in tedarikçilerindeki şartları tanımlamak için seçtiği sözlere herkes katılmayabilir.
Ancak insan hakları kümeleri, Guangzhou’daki pek çok kişi için bir yaşam biçimi haline gelen uzun çalışma saatlerinin adaletsiz ve sömürücü olduğunu söylüyor.
Günün ritmini makineler belirliyor.
İsçiler ancak, ellerindeki metal tabaklar ve yemek çubuklarıyla öğlen ve akşam yemeklerini almak için kantine girdiklerinde mola alabiliyor. Oturacak yer kalmadığında ise sokakta ayakta duruyorlar.
Yemeğini yemek için sadece 20 dakikası olan bir kadın, “40 yılı aşkın süredir bu fabrikalarda çalışıyorum” diyor. Bu onun için sıradan bir gün.
Ziyaret ettiğimiz fabrikaların içi sıkış tıkış değil. Gereğince ışık var ve personelleri serin tutmak için endüstriyel fanlar getirilmiş. Duvarlara asılı büyük posterler işçiden reşit olmayan personelleri bildirmesini istiyor. Muhtemelen geçen sene tedarik zincirinde iki çocuk işçi bulunmasının ardından böyle bir adım atıldı.
BBC, şirketin Londra Borsası’nda halka açılma planları öncesinde tedarikçilerini daha yakından izlediği sonucuna varıyor.
Delaware Üniversitesi’nde Moda ve Hazır Giysi Çalışmaları profesörü Sheng Lu, “Bu onların saygınlıkları ile ilgili” diyor:
“Shein başarılı bir halka arz gerçekleştirebilirse, bu iyi bir şirket olarak tanındıkları anlamına gelir. Ancak yatırımcıların itimadını korumak istiyorlarsa, biraz sorumluluk almak zorundalar.”
Shein’in karşılaştığı en büyük zorluklardan birisi, pamuğu Çin’in Sincan bölgesinden temin ettiği tarafındaki suçlamalar.
Sincan pamuğu, bir zamanlar dünyanın en iyi kumaşlarından biri olarak lanse edilse de Müslüman Uygur azınlığa mensup kişiler tarafından zorla çalıştırılarak üretildiği iddialarıyla birlikte gözden düştü. Pekin yönetimi bu suçlamaları daima olarak reddediyor.
Prof. Sheng, bu eleştirileri aşmanın tek yolunun daha şeffaf olmak olduğunu söylüyor.
Shein’in tedarik zincirinin Çin’de olmasının önemli bir avantaj olduğunu belirten Prof. Sheng, “Çok az ülke eksiksiz bir tedarik zincirine sahip. Çin’de bu var ve kimse bununla rekabet edemiyor.”
Vietnam ve Bangladeş gibi savlı rakipler giysi üretmek için Çin’den hammadde ithal ediyor.
Ancak Çin fabrikaları kumaştan fermuar ve düğmelere kadar her şey için tamamen yerel kaynaklara sırtını dayıyor. Dolayısıyla farklı farklı giysiler üretmek epeyce kolay ve bunu hızlı bir şekilde yapabiliyorlar.
Ancak bu Guangzhou’daki çalışanlar için bir zorluk olabilir.
Bir fabrika sahibi, “Shein’in artıları da eksileri de var” diyor ve “İyi tarafı şu ki, siparişler büyük oluyor ama kâr ise düşük ve sabit” diye devam ediyor
Shein, büyüklüğü ve etkisi göz önüne alındığında, pazarlık gücünü de elinde bulunduruyor. Bu yüzden fabrika sahipleri maliyetleri başka yerlerden kısmak zorunda kalıyor. Bu da genellikle işçilere ödenen daha düşük maaşlarla sonuçlanıyor.
Üç fabrika sahibi, “Shein’den önce kendi başımıza giysi üretip satıyorduk” diyor.
“Maliyeti tahmin edebiliyor, fiyata karar verebiliyor ve kârı hesaplayabiliyorduk. Şimdi fiyatı Shein kontrol ediyor. Sen de maliyeti düşürmenin yollarını düşünmek zorundasın.”
Ancak siparişler zirve yaparsa tam bir bolluk yaşanıyor. Lojistik danışmanlık firması ShipMatrix’in verilerine göre, şirket günde ortalama bir milyon paket sevk ediyor.
Shein tedarikçilerinden Guo Qing E, “Shein moda sanayisinin temel direği” diyor.
“Shein ile birlikte başladım. Yükselişine şahit oldum. Dürüst olmak gerekirse, Shein Çin’de şahane bir şirket. Bence daha da güçlenecek, çünkü ödemelerini vaktinde yapıyor. En güvenilir olduğu yer de burası.
“Mallarımızın ödemesi ayın 15’inde yapılacaksa, ister milyonlar ister on milyonlar olsun, para vaktinde yatıyor.”
Zorlu çalışma saatleri ve bazen düşük fiyatlarıyla Shein, tüm çalışanları için bir rahatlık kaynağı olmayabilir. Ancak bazıları için bir gurur kaynağı.
Adını vermek istemeyen 33 yaşındaki Guangdonglu bir ustabaşı, “Bu, biz Çinlilerin dünyaya yapabileceği bir katkı” diyor.
Dışarıda hava kararmış ve emekçiler akşam yemeklerinin ardından son mesai için fabrikalara geri dönüyor. Konuştuğumuz bir kadın işçi çalışma saatlerinin uzun olduğunu kabul ediyor, “Ama birbirimizle iyi geçiniyoruz. Bir aile gibiyiz” diyor.
Saatler sonra, birçok işçi evlerine gitmesinin ardından, birkaç binanın ışıkları yanmaya devam ediyor.
Bir fabrika sahibi, bazı insanların daha fazla para kazanmak için gece yarısına kadar çalıştığını söylüyor.
Ne de olsa Londra’da, Chicago’da, Singapur’da, Dubai’de ve daha pek çok yerde birileri yeni indirimli eserlerini arıyor.
02:00
02:00
News
Dünya
Dünya
Dünya
Dünya
Dünya
Dünya
