Silivri, Yeni İsmiyle Marmara Cezaevi: Nasıl Kuruldu, Şimdiye Kadar Kimler Kaldı, İçeride Hayat Nasıl, Gerçekten Soğuk Mu?

“En son Ahmet Özer ve Ümit Özdağ’ı ziyarete gittim. Seçil Erzan oradaydı. Kerimcan Durmaz da oradaydı, selamlaştık. Biraz ileride Rıza Akpolat vardı, geçmiş olsun dileklerimi ilettim. Daha önceki seferlerde ünlü bir uyuşturucu baronu ve IŞİD’li Reina saldırganı da oradaydı.”

Marmara, eski ismiyle Silivri Cezaevi’ni yakın zamanda ziyaret eden avukat Hüseyin Ersöz burada karşılaştığı farklı isimleri böyle sıralıyor.

Gezi davasından tutuklanan Osman Kavala, son devirde tutuklanan menajer Ayşe Barım ile gazeteci Suat Toktaş da burada tutuluyor.

Organize suç örgütü lideri Adnan Oktar’dan sosyal medya fenomeni Dilan Polat’a, eski Genelkurmay başkanı İlker Başbuğ’dan Fenerbahçe spor kulübü eski başkanı Aziz Yıldırım’a kadar pek çok isim, farkı dönemlerde bu cezaevinde kaldı.

İktidarı eleştirenlerin buraya yollanacağı imasına dayanan “Silivri soğuktur” yorumları, yıllar içinde sosyal medyada yayıldı, hatta siyasetçiler tarafından da zikredildi.

2022’de cezaevinin adı değişti ancak “Silivri”, bir devrin sembol cezaevi haline geldi.

Peki cezaevinin nasıl bir geçmişi var? Yapısı nasıl? İçeride nasıl bir hayat yaşanıyor?

Okul, fırın, kreş

İstanbul’a bağlı Silivri, uzun yıllar boyunca Türkiye’de adı pek duyulmamış bir ilçeydi.

Daha çok tarım alanları, plajları, yazlıkları ve yoğurduyla bilinirdi.

Ta ki 2008 yılına kadar.

O yıl gazete ve televizyonlar, “Türkiye’nin en çağdaş ve en büyük cezaevinin açılışını” duyurdu.

Cezaevi, Taksim Meydanı’na yaklaşık 80 kilometre uzaklıkta.

Sitesinde yer alan verilere göre 1.035.247 m²’lik alana yayılan yerleşkede, sekiz adet L tipi cezaevi, bir adet de açık cezaevi binası var.

Resmi sitesine göre yerleşkede şu yapılar da yer alıyor:

• Jandarma tabur binaları
• 500 adet lojman
• İlköğretim okulu
• Alışveriş merkezi
• Kreş
• Halı saha
• Devlet hastanesi
• Sağlık ocağı
• Restoran
• Ekmek fırını
• Duruşma salonu
• Çamaşırhane
• Atık su arıtma tesisi

Cezaevinin kapasitesi 11 bin kişi.

Türkiye Büyük Millet Meclisi İnsan Haklarını İnceleme Kurulu’nun 2019 yılında cezaeviyle ilgili hazırladığı raporda ise mahkum sayısının 22 bin 781 olduğu belirtildi.

Duruşmalar, aksiyonlar, nöbetler

Son yılların en önemli davalarından bazıları cezaevi yerleşkesindeki duruşma salonunda görüldü.

Bunlar arasında Ergenekon, Balyoz, İstanbul KCK davası, Adnan Oktar davası ve 15 Temmuz darbe teşebbüsüyle ilgili çeşitli davalar da vardı.

Özellikle Ergenekon ve Balyoz gibi davalar sırasında cezaevinin önünde birçok eylem yapıldı.

Bazı gruplar, bu bölgede çadır kurup 2011 ile 2014 yılları arasında nöbet tuttu.

Eylemlerin en büyüğü ise 8 Nisan 2013’te, Ergenekon ana davasının karar duruşması günü düzenlendi.

On binlerce kişi, cezaevi önündeki güvenlik barikatlarına yüklendi, güvenlik güçleri göstericilere biber gazı ve tazyikli suyla müdahale etti, gözaltına alınanlar oldu.

Cezaevi açıldıktan sonra ilk yüksek profilli tutuklular Ergenekon davası kapsamında buraya gönderilen isimler oldu.

Bunlar arasında eski Genelkurmay başkanı İlker Başbuğ, gazeteciler Mustafa Balbay ve Tuncay Özkan, emekli albay Dursun Çiçek, emekli albay Hasan Atilla Uğur ve siyasetçi Doğu Perinçek de vardı.

Ergenekon’u Balyoz davası takip etti.

Eski Milli İstihbarat Teşkilatı çalışanı Kaşif Kozanoğlu, Ergenekon davası kapsamında Silivri’de tutukluyken 12 Kasım 2011’de hayatını kaybetti. Ölümün kalp krizi nedeniyle gerçekleştiği açıklandı.

2014 yılının Mart ayında özel yetkili mahkemelerin kapatılması ve uzun tutukluluk mühletinin on yıldan beş yıla indirilmesinin ardından Ergenekon davasında tahliyeler başladı.

Aynı yılın Nisan ayında ise Anayasa Mahkemesi (AYM) Balyoz davasıyla ilgili hak ihlali kararı verince İstanbul Anadolu 4. Ağır Ceza Mahkemesi, 230 sanığın tahliyesine hükmetti.

Eski emniyet müdürü Hanefi Avcı, Devrimci Karargâh davası kapsamında 2010 – 2014 yılları arasında bu cezaevinde yattı.

Nedim Şener, Ahmet Şık, Barış Terkoğlu, Barış Pehlivan gibi gazeteciler de bu cezaevinde tutuklu bulundu.

2015 ve 2016’da Cumhuriyet gazetesi soruşturmaları kapsamında tutuklanan gazeteciler de burada kaldı. Aralarında Kadri Gürsel, Murat Sabuncu, Erdem Gül, Can Dündar da vardı.

15 Temmuz darbe girişimi sonrasında, Gülen yapılanmasıyla irtibatlı davalar kapsamında tutuklanan kişilerin bazıları yine bu cezaevine gönderildi.

Gazeteci-yazar Ahmet Altan dört yıl yedi ay, akademisyen Mehmet Altan iki yıl Silivri’de yattı.

Eski Zaman gazetesi muharrirleri Ali Bulaç ve Şahin Alpay ile Mümtaz’er Türköne de bu cezaevindeydi.

Eski İstanbul emniyet müdürü Hüseyin Çapkın ve eski İstanbul valisi Hüseyin Avni de belirli dönemlerde Silivri cezaevinde tutuklu bulundu.

Darbe girişiminden sonra tutuklanıp, cezaevine gönderilen askerlerden yarbay İsmail Çakmak, cezaevindeki ilk günlerinde intihar etti.

2013’deki Gezi protestoları ile ilgili davada Nisan 2022’de tutuklanan Can Atalay ve Tayfun Kahraman burada yatıyor.

Osman Kavala 2017’den bu yana bu cezaevinde bulunuyor.

Hrant Dink cinayeti davasında tutuklanan eski Emniyet Genel Müdürlüğü İstihbarat Daire başkanı Ramazan Akyürek ve Gülen yapılanmasıyla temaslı bir dava kapsamında tutuklanan eski İstanbul Emniyet Müdürlüğü Organize Kabahatlerle Mücadele Şube müdürü Nazmi Ardıç bu cezaevinde.

Yüksek kârlı fon vaadiyle dolandırıcılık davasında tutuklu yargılanan Seçil Erzan da Marmara’da bulunuyor.

Eski Esenyurt belediye başkanı Ahmet Özer, eski Beşiktaş belediye başkanı Rıza Akpolat, eski Zafer Partisi genel başkanı Ümit Özdağ, menajer Ayşe Barım ve gazeteci Suat Toktaş son periyotta bu cezaevine gönderilen isimlerden bazıları.

9 No’lu cezaevinin farkı ne?

2008’deki Ergenekon davalarından bu yana farklı davalardaki müvekilleri bu cezaevinde yatan, son periyotta de Ahmet Özer’in avukatlarından olan Hüseyin Ersöz yerleşkeyi iyi tanıyor.

BBC Türkçe‘ye konuşan Ersöz, ilk yıllarda, şimdi inşaatlar devam ederken, kamuoyunun gündemindeki siyasi davalarda yargılananların yerleşkedeki farklı numaralı cezaevlerine konduğunu anlatıyor.

Son yıllarda ise kritik davalarda yargılanan kişilerin 9 No’lu cezaevine konduğunu, bunun dışındaki tutuklu ya da mahkumların diğer numaralı cezaevlerinde tutulduğunu aktarıyor.

Ersöz; siyasetçi, gazeteci, eski asker ya da polis veya herhangi bir nedenle ünlü isimlerin daima bu cezaevine konduğunu söylüyor.

Kampüste 9 No’lu bina için “sosyete hapishanesi” de dendiğini aktaran Ersöz, diğer cezaevlerinde hücrelerin daha kalabalık olduğuna dair duyumlar aldıklarını aktarıyor.

9 No’lu cezaevinde ise mahkumların genelde bir, iki ya da üç kişi kaldıklarını belirtiyor.

Gazeteci ve Türkiye İşçi Partisi milletvekili Ahmet Şık iki kez bu cezaevinde tutuklu olarak bulundu.

2011-2012 yıllarındaki tutukluğunun önemli bir bölümünü, 2016-2018’deki tutukluluk devrinin ise tümünü Silivri’de geçirdi.

BBC Türkçe‘ye konuşan Ahmet Şık, kendi kaldığı üç kişilik hücreyi şöyle anlatıyor:

“Hücre iki katlıydı. Merdivenle çıkılan üstteki odada üç yatak vardı. Aşağıda ise tuvalet, mutfak, üç sandalye ve televizyon vardı. Alanlar çok dardı. Avlu ise yaklaşık dört adıma altı adımdı.”

Hüseyin Ersöz, mahkumların kapılardan bağırarak yan hücrelerde kalan şahıslara seslerini duyurduklarını söylüyor.

Avukat Ersöz, hücrelerin avlulara açıldığını ancak farklı hücrelerde kalanların bu avluyu aynı anda kullanmalarına izin verilmediğini, bir toplumsallaşma imkanı olmadığını söylüyor.

Ersöz’ün aktardığına göre farklı bloklardan oluşan bu cezaevinde, farklı siyasi görüştekiler aynı bloklara ya da yan yana hücrelere konmuyor.

Şık, ikinci cezaevi devrinin 15 Temmuz darbe teşebbüsünün hemen sonrasında olduğunu hatırlatarak “şartların ilk dönemine göre daha zor olduğunu, görüşme kısıtlamasından mektup kısıtlamasına kadar zorluklar yaşadığını” belirtiyor.

Şık, süreci anlatırken “tecrit baskısı” kavramını kullanıyor.

Diğer numaralı cezaevlerinde mahkumların çeşitli kurslara katıldığını belirten Ersöz, 9 No’lu cezaevinde ise genellikle mahkumların kitap okumaya, yazı yazmaya ve televizyon izlemeye vakit ayırdığını aktarıyor.

Televizyon ve buzdolabının mahkumların kendisi tarafından satın alındığını, ayrılırken de bunların cezaevinde bırakıldığını söylüyor.

Cezaevinin bir kütüphanesi olduğunu belirten Ersöz, 2016 öncesinde dışarıdan kitap getirtilebildiğini, koğuşlarda kitap da bulundurulabildiğini ancak bu konuda son devirde bir sınırlama olduğunu belirtiyor.

Mahkumların ihtiyaçlarını, haftada bir kendilerine verilen kantin listesinden seçerek satın aldıklarını, bunların koğuşlarına getirildiğini anlatıyor.

Cezaevinde dönem dönem işkence ve kötü muamale iddiaları da gündeme geldi. Adalet Bakanlığı ise bu iddiaları reddetti.

‘Silivri soğuktur’

Cezaevi, Türkiye’de bir devrin önemli tartışma başlıklarından birine dönüşürken “Silivri soğuktur” göndermesi de yıllar içinde sosyal medyanın da etkisiyle yaygınlaştı.

İktidara muhalefet edenlerin bu cezaevine yollanabileceğini ima eden bu espri, dönem dönem siyasetçilerin açıklamalarına da konu oldu.

Örneğin eski Saadet Partisi (SP) genel başkanı Temel Karamollaoğlu 2020 yılında, “Ne acıdır ki gençler arasında ‘Silivri soğuktur’ esprisi uzun vakittir gündeme oturdu. İnsanımız fikirlerini özgürce dile getirmekten endişe ediyor” diye konuştu.

Demokrasi ve Atılım Partisi (DEVA) başkanı Ali Babacan 2021’de yeni projelerini anlattığı bir konuşmasında, “Gençler, ‘Silivri soğuktur’ muhabbetini unutun” dedi.

Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Genel Başkanı Özgür Özel ise 1 Şubat’ta yaptığı açıklamada “CHP iktidarında Silivri’yi kapatacaklarını” söyledi.

Cezaevi gerçekten soğuk mu?

Peki soğukluğuyla ilgili imaların ötesinde cezaevi gerçekten soğuk mu?

Avukat Hüseyin Ersöz, bunun “gerçek olduğunu” savunuyor.

Ersöz, her şeyden önce bu bölgenin Trakya olduğunu, Silivri’de dışarıdaki hava sıcaklığının İstanbul merkezindeki hava sıcaklığından daha düşük ölçüldüğünü belirtiyor.

Bunun dışında cezaevinin betondan yapıldığını ve demir parmaklıklar ya da kapı kenarlarından soğuk girdiği için cezaevinin de soğuk olduğunu söylüyor.

Bunun engellemek için bazı mahkumların zaman zaman demir parmaklıklara ya da kapı kenarlarına kumaş parçaları koyduğunu belirtiyor Ersöz.

Kaldığı periyotta cezaevinin soğuk olduğunu belirten Şık da şartları şöyle anlatıyor:

“Kapının altından soğuğun girmesini önlemek için gazetelerden bariyer yapıyorduk. Kalın giyiniyorduk. Kettle’da kaynattığımız suyu plastik su şişelerine ve soda şişelerine koyup, ısıtsın diye yatmadan önce yatağımıza koyuyorduk.”

Marmara Cezaevi’nin internet sitesinde “Kampüste yer alan tüm üniteler, merkezi ısıtma sisteminde doğalgaz ile ısıtılmaktadır. Isı merkezinin düzenlenmesinde de en son teknoloji kullanılmıştır” ifadesi yer alıyor.

İsmi neden ve ne zaman değişti?

Cezaevinin adı, daha inşa basamağında tartışma konusu oldu.

2019-2024 yılları arasında Silivri Belediye Başkanı olan Milliyetçi Hareket Partisi üyesi Volkan Yılmaz, 2022’de Adalet Bakanlığı’na bir dilekçe vererek cezaevinin isminin “İstanbul Batıkapısı” ismiyle değiştirilmesini önerdi.

Yılmaz dilekçesinde, “Silivri’nin geçmişte deniz, yoğurt gibi sözlerle tanınırken artık cezaevi ile bilinir hale geldiğini” belirtti.

“Türkiye’nin 26 vilayetinde yapılan araştırmada, Silivri’yi İstanbul’un güzel bir ilçesi olarak, sahil ve yazlıklar gibi sözlerle hatırlayanların oranının yüzde 4,1 iken cezaevi olarak hatırlayanların oranının ise yüzde 54,6 olduğunu” söyledi.

Adalet Bakanlığı, cezaevinin adını kısa bir süre sonra Marmara Kapalı Ceza İnfaz Kurumu olarak değiştirdi.

Ancak kamuoyunun önemli bir kısmında, Silivri isminin kullanımının devam ettiği görülüyor.