“Sokaklar Hepimizin Ortak Yaşam Alanı”

“İnsanlık var olduğu günden bu yana tek yaşam kaynağımız mavi gezegenin müdavimleri hayvanlarla etkileşim halinde olmuştur. Doğal istikrarın sağlanmasında faal rol oynayan hayvanların aynı vakitte bizler için de sayısız yarar sundukları inkar edilemez bir gerçektir. Günümüzde olduğu gibi hayvanların gücünden, sundukları besinlerden hala istifade ediyoruz. Birçok Türk Devleti bayrak simgesi olan hayvan figürü kullanması da bu zaviyeden kıymet arz ediyor.

Bu düşünce ile hareket eden ve tarihe yön veren birçok cetlerimiz yaşadığımız coğrafyalarda kültüre, etrafa, tabiata her zaman hürmet göstermiştir. Bu tarafıyla biz Türkler tabiatın sadece biz insanların değil; tüm canlıların ortak yaşam alanı olduğu şuuruyla hareket etmiş bir millet olduk. Birçok coğrafyanın karanlık çağı yaşarken etrafımızın, nebatat ve Yaradanın sessiz kulları olarak nitelendirdiğimiz hayvanların korunmasına, onların bir ölçü, bir mizan dâhilinde kullanılmalarına dair fermanlar yayınlamış, ölçülülük dahilinde nebatattan ve hayvanattan istifade yolunu gözettik.

Aslında hayvanlar doğal ortamlarında özgürce yaşamak ister. Fakat küçükbaş, büyükbaş ve kümes hayvanları gibi hayvanlar beşerlerle birlikte olmayı yadırgamaz. Zarar gelmediği sürece yaban hayatın birçok sakini beşerlerle rahatlıkla ortak yaşam sürebilir. Japonya’nın Osaka kentinde ceylanların varlığı, Tayland’ın sokaklarında cirit atan maymunlar gibi.

Bir de tarih boyunca beşerlerle iç içe olmuş ve günümüzde sokak hayvanları olarak isimlendirilen kedi, köpek gibi hayvanlar var. Kırsal alanlarda geniş yaşam alanları bulmaları sebebiyle nispeten daha rahat bir yaşam süren bu hayvanlar gerek aşırı yapılaşma gerekse de trafik yoğunluğuna bağlı olarak olarak şehir ömründe zorluklarla karşılabiliyorlar.

Fıtratları gereği köpekler müdafaacı bir yapı sergilerler. Bu nedenle her ne kadar bir yere ait olmayan sokak hayvanı olarak isimlendirilse da, bulundukları binaları adeta bir bekçi gibi koruduklarına birçok kez şahit oluyoruz. Keza kırsalda esasen bu vazifesi ustalıkla yerine getirmekte, otlatma gibi hayvan bakım işlerinde dış tehlikelere karşı çobanların en büyük destekçisi rolünü göstermektedir. Sadakatlari ile bilinen köpekler temelinde sahiplenildiği, kendisini bir yere ait hissettiği durumlarda sadakatlerinden taviz vermezler. Yedi uyuyanlar olarak bilinen Ashab-ı Kehf’in köpeği Kıtmir hadisesi bunun bariz örnekleri arasında gösterilebilir.

Atalarımızın gözünde hayvanlar

Bir zamanlar Avrupa’da hayvanların zevk uğruna toplu itlaf edilirken ulu ecdadımızın aynı periyotta hayvan haklarına riayet ettiği, onlara hastane ve bakım meskenleri kurduklarını görüyoruz.

Atalarımızın bu düşünce ile hareket ettikleri, hayvanların korunmasında hassas olduklarını görüyoruz. Hatta birtakım Türk Devletlerinin bayraklarında hayvan figürleri kullandıklarına şahit oluyoruz. Cihan Devleti Osmanlı da ise hayvan haklarına dair güzel örneklere rastlıyoruz. Sultan Mehmet Han’ın fermanıyla cami ve diğer kamu binalarına kuş köşklerinin (aşiyan) yapılması, yabani yahut sahipsiz hayvanlar için pak içme suyu yalaklarının yaptırılması kimi uygulama örnekleri olarak gösterilebilir.

Aynı şekilde, yük nakliyeciliğinde kullanılan hayvanlar için getirilen düzenlemeler de takdire şayan; bu noktada haddinden fazla yük taşınması yasaklanmış, bununla birlikte haftada bir gün hayvanların dinlenmesi için izin verilmesi kararı alınmıştı. Yeniden, yaşı yahut diğer sebepler dolayısı ile emekli edilen hayvanların bakımı için de bir çiftlik kurulmuştu. Saydığımız tüm bu konular 500 yıl öncesinde, onbeşinci ve onaltıncı yüzyılda vuku bulan hadiseler.

Aynı dönemlerde karanlık çağı yaşayan Fransa, Belçika gibi Avrupa ülkelerinde ise bu hayvanların toplu itlafı, canlı diri yakılarak katledildiği kelamda cümbüşler düzenlenmekteydi. Gerçi çağdaş Avrupa’da tekrar zevk uğruna her yıl acılara gark edilen Boğalar, kan gölüne dönüştürülen denizlerde yaşanan balina ve yunus katliamları ne yazık ki devam ediyor.

Osmanlılarda hayvanlara gösterilen hürmetin bir diğer göstergesi ise günümüzde unutulmaya yüz tutmuş güzel bir uygulama olan mancacılıktan bahsedebiliriz. Kedi-köpek gibi sokak hayvanlarına yiyecek verilmesi için çalışan şahıslara mancacı denirdi. Bu bir meslekti adeta. Dileyen hayvan severler maddi destek sunarken, dileyen de yiyeceği kendisi satın alır ve beslerdi bu hayvanları. Dünyaya örnek diğer bir uygulama ise mevsim geçişlerine rağmen geri dönemeyen ve yardıma muhtaç leylekler için yapılan hastane olarak karşımıza çıkıyor. Gurabahane-i Laklakan, nam-ı diğer; Düşkün Leylekler Evi olarak anılan ve Bursa’da inşa edilen bu leylek hastanesi dünyadaki İLK hayvan hastanesi olarak biliniyor. 2010 yılında restore edilerek tekrar hizmete alınması da sevindirici olmuştur.

Batılılaşma süreci ve Hayırsız ada Vakası

Geçmiş devirde de şu an mevzubahis edilen Avrupa’daki uygulamalar hayata geçirildi. Batılılaşma süreci olarak anılan periyotta İstanbul’da başıboş görülen köpekler toplatılarak uzaklaştırıldı. Bir süre devam eden uygulama ardından iptal edildi. Büyük Sultan 2. Abdülhamid Han ise hükümranlığı devrinde farklı bir yol izledi. Sokak hayvanlarındaki en büyük risk olan kuduz ile mücadele yolu benimsendi. Aynı periyotta Pasteur tarafından yürütülen çalışmalar yakından izlendi ve çalışmaların geliştirilmesi ve seri üretime geçilebilmesi için maddi dayanaklar verildi. Bununla birlikte İstanbul’da üretimi 2 yıl süren ve dünyadaki üçüncü Kuduz Enstitüsü (Darül-Kelb) kuruldu. Ayrıyeten, yetiştirilmek üzere kimi doktorlarımız yurtdışına gönderildi.

Büyük Sultanın tahttan indirilmesine müteakip 1910 yılında ne yazık ki İstanbul’da büyük bir trajediye imza atıldı. Parfüm imalinde kıymetlendirilmek üzere Fransa’ya verilme vaadiyle onbinlerce köpek toplatıldı, halkın reaksiyonu ve Fransa’nın alımı geciktirmesi üzerine ilk etapta günümüzde Hayırsız Ada olarak da bilinen Sivri Adaya sevk edildi. Fransa’nın alımdan vazgeçmesini bildirmesi üzerine orada yazgısına terk edilen paklar ne yazık ki zamanla açlıktan telef oldular. Dilsiz kullara yapılan bu büyük zulmün yeniden İstanbul’da 1912’de yaşanan 7,3 büyüklüğündeki sarsıntının de bir nevi nedeni olduğuna inanılmış, bu cins yanılgıların tekrar edilmemesi tavsiye edilmiştir.

Dünyada yasal düzenlemeler

Ecdadımızın yüzyıllardır gösterdiği hassasiyet dünyada lakin bir sır öncesinde, 1925 yılında 7 Ekimin Dünya Hayvanlar Günü olarak kutlanması gelişmesi ile olumlu bir karşılık buluyor. Gelişmiş olarak isimlendirilen ülkelerde müstakil bazdaki yasal düzenlemeler ise lakin 1975’ler sonrasında gerçekleşebiliyor.

Ülkemizde genelde STK’lar bazında sağlanan hayvanları müdafaa hususu 2004 yılında 5199 sayılı Kanunla ilk kez yasal bir yere bağlanıyor. Düzenleme ile hayvanların rahat ömürlerini ve hayvanlara iyi ve uygun muamele edilmesini temin etmek, hayvanların acı, ıstırap ve eziyet çekmelerine karşı en iyi şekilde korunmalarını, her türlü mağduriyetlerinin önlenmesi amaçlanıyor. Yasak ve sınırlamalara karşıt edenlere idari para cezası öngören maddede ayrıyeten yerel idarelere ihtiyaç sahibi hayvanların bakımı için mali destek verilmesini de sağlıyor. Yeniden, 2021 yılında yapılan düzenleme ile de taammüden kötü muamelede bulunanlara hapis cezası da yer alacak şekilde Kanun geliştirilmiştir.

Sokak hayvanlarına en büyük dayanaklardan biri de tekrar ülkemizde başlayan ve bir dünya markası haline gelen sıfır atık hareketinin hamisi Sayın Emine Erdoğan’dan geldi. Kanun hazırlıklarını desteklediği gibi “Leblebi” isimli engelli köpeği sahiplenmeleri de takdire şayan oldu. Tekrar yaban hayatını korumak ismine otobanların geçtiği alanlarda ekolojik köprülerin yapılması zaruriliği ve örnekleri tekrar yakın periyotta gerçekleşti.

Şanlı ecdadımızın yadigarı olan Üsküdar’da kedi ve dolmabahçedeki kuş hastaneleri, cami ve mezarlıklardaki kuş meskenleri ile suluklar, leylekler için açılmış dünyanın ilk hayvan hastanesi olan Bursa’daki Düşkün Leylekler Evi gibi güzel örnekleri taçlandırdığımız 2004 yılındaki Hayvanları Koruma Kanunu ile dünyaya örnek bir yapıya geldik. Lakin günümüzde yaşanan hadiseler ışığında sokakları mesken edinen canların topluca uyutulması gibi hadiseler ne kültürümüze ne inancımıza yakışmıyor.

Yok etmek tahlil olmaz

Ortada bir sorun da var elbette. Hiçbir canımızın yanmasını kabul edemeyiz. Lakin tahlil topyekun yok etme de olmamalı. Hassas vatandaşlarımızın desteği ile sahiplenme başta olmak üzere diğer alternatifler daha öne çıkarılmalı. Bunun ötesinde yerel idarelerin elini taşın altına her zamankinden daha çok koyması gerekiyor. Sahiplenme, çoğalmayı kontrol altına alma gibi metotlar yaygınlaştırılmalı ki yirminci yılına giren 2004 tarihli Kanun bunu öngörüyor zati. Tekrar, halihazırda yaşanan sorunun tahlili noktasında sokağa terk edilen hayvan sahiplerinin cezalandırılması, yasadışı hayvan üretim merkezlerinin yasaklanması ve ağır cezai yaptırım, barınak hayvanlarının ise sahiplendirilmesi kampanyası ile zaman içinde sorun çözülecek ve sosyal barış sağlanacaktır.

Büyük Sultan Abdülhamit Han periyodunda yapıldığı gibi yok etmek yerine nasıl kazanabilirizin üzerinde durulmalı. kazanımlar yok edilmek yerine daha da geliştirilmeli. Japonya Osaka’da yaban hayatının sakini ceylanlarla nasıl iç içe yaşayabiliyorsa, Taylandın sokaklarında yeniden yaban hayatının önemli figürlerinden maymunlar nasıl özgürce dolaşabiliyorsa ortak yaşam alanlarımızın bir sakini olan köpeklerin de toplumun bir modülü olduğu ve ortak yaşam sürülebileceği unutulmamalıdır.

Şu andaki sorunun nasıl meydana geldiğini son 20 yıldır, ailelerin cins köpekleri çocuklarının gönlünü yapmak için, doğum günü armağanı almak için bir ticari piyasa oluştuğunu, yasa dışı köpek üretim merkezlerinde melez tıp denemeleriyle çok sayıda köpek dünyaya geldiğini, sonrasında ise köpek bakımını yapamayan ailelerin köpeği sokağa terk ettiğini, yazlık yerlerlerde bu şekilde binlerce köpeğin ortaya çıkması, aynı şekilde kentlerde aynı sorunun yaygınlaşması, belediye barınaklarının yetersizliği, veteriner ve kısırlaştırma faaliyetlerinin olmaması, sokağa terk edilen hayvanların kümeleşmesi, çeteleşmesi, hastalık riski taşımaları; birbirlerine, farklı hayvanlara, çocuklara, yaşlılara, mahalle sakinlerine saldırması gibi istenmeyen olayların artması sosyal bir sorun haline gelmiştir.

Söz konusu sorunun oluşması, insanların doyumsuz talepleri, ticari faaliyetleri ve bencilliklerinin sonucu fatura hayvanlara çıkarılmaktadır. Ayrıyeten hayvan severlerle, güvenli sokak isteyen insanlar arasında yaşanan çatışma da öteki bir sosyal sorun haline gelmiştir.

Mevcut Hayvanları Koruma Kanunu dünyanın en kapsamlı kanunlarından birisidir. Ne var ki bu hususta sorumluluk verilen yerel idareler bu mevzuyu ciddiye almadı ve dertlenmedi. Sorunun asıl sebebi de budur. Çünkü Kanunda, saldırgan hayvanların toplanması ve uyutulması, sokaktaki tüm hayvanların kısırlaştırılması, meseleye sebep olan yerde barınaklara alınması, uysal hayvanların ise sağlık durumlarının izlenerek aşı takipleri ve hayvan severlerin muhafazasıyla yaşam alanına dahil olmasına dair düzenlemeler var. Tekrar, İnsanlara zarar veren hayvanların nasıl bertaraf edileceği, bu hayvanların itlaf edilip, edilemeyeceği de bu kanunun 13. Unsurunda ‘Kanunî istisnalar ile tıbbî ve bilimsel münasebetler ve besin maksatlı olmayan, insan ve çevre sıhhatine yönelen önlenemez tehditler bulunan acil durumlar dışında yavrulama, gebelik ve süt anneliği devirlerinde hayvanlar öldürülemez.’ halinde açıkça ifade ediliyor.

Sözün özü ister “Karma” diyelim, isterseniz “Eden bulur” diyelim, yapılan zulümlerin karşılıksız kalmayacağını unutmayalım. Susamış köpeğe gösterilen ilginin affa nail olduğuna dair rivayetler de inancımız çerçevesinde mevzunun kıymetini ortaya koyuyor. Bununla birlikte, pak canlıların toplu bir şekilde yok edilmesi çözmenin ötesinde farklı sıkıntılara yol açabilecektir. Dünyada var olan nizamın temelinde besin zinciri bulunuyor. Besin zincirinde bulunan bir canlıya yapılan baskı diğer çeşitlerin daha çok olmasına yol açabileceği için farklı meseleleri da beraberinde getirecektir. Gerçekten özellikle de ziraî üretimde randımanı artırmak için biyolojik çabadan fazla yapılan zirai uğraşın zamanla daha güçlü ve yeni zararlı cinslerin yol açtığını tarih bize gösterdi. Geçmişten ders alarak ilerlemek gerekiyor.

Dolayısıyla bu işin tahlili devlet eliyle yapılacak topyekûn hızlı ve sistematik kısırlaştırma. Hiçbir sorun bir günde ortaya çıkmadığı gibi bir günde çözümlenmez. Halbuki bugün önerilen sokakların doğal bir kesimi olan tüm hayvanların toplatılarak uyutulması istenen uygulama ne yazık ki toplu bir katliamdır. 4-5 milyona yakın sokak hayvanını öldürmektir! Bu tahlil değil bir katliamdır. Bunu yapabilecek işçi, veteriner ve bütçe varsa elbette bu bütçe ile daha sağlıklı tahliller de geliştirilebilir.

Yönetim problemleri öldürerek değil, yaşatarak da çözebilir!”