Friedrich Naumann Vakfı İstanbul Ofisi tarafından desteklenen Sanat Özgürlüğünü İzleme Platformu (SÖZ), Türkiye’de sanatsal ifade özgürlüğü ihlallerini 2024 yılında da izlemeye devam etti ve 6 aylık raporunu yayınladı.
Raporda, Türkiye’de kültür sanat alanındaki tüm kesimlerde sansür, hukukî maniler, etkinlik iptalleri/yasakları, hedef gösterme ve saldırılar, cinsiyetçilik ve toplumsal cinsiyet eşitliğine terslik, vize engelleri, ekonomik/siyasi baskılar ve iş güvenliği ihlallerinin yanı sıra alandaki örgütlü hak gayretleri de takip edildi.
6 AYDA 126 SANATSAL İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ İHLALİ
2024’ün ilk 6 ayında toplam 126 sanatsal ifade özgürlüğü ihlali raporlandı. Bunların 22’si hedef gösterme/saldırı, 21’i sansür/otosansür ve yasak, 21’i etkinlik iptali, 21’i ekonomik/siyasi baskı, 21’i hukukî engel, 13’ü toplumsal cinsiyete dayalı ihlal ve 2’si vize engeliydi.
Geçtiğimiz yıl yayınlanan 2023’ün ilk 6 ayına yönelik raporda toplam 95 ihlal varken 2024’te bu sayı, 126’ya çıktı.
EN BÜYÜK BASKI DİZİ-FİLM VE SİNEMA SEKTÖRÜNDE
Sanatsal ifade özgürlüğü ihlallerinin dallara göre dağılımına bakıldığında en büyük baskının dizi-film ve sinema kesiminde olduğu, ardından müzik sektörünün geldiği görüldü. Raporda edebiyat/yayıncılık alanındaki ihlallerin de arttığı da aktarıldı. 2024’ün ilk 6 ayında dizi-film ve sinema kesiminde 29, müzik kesiminde 27, edebiyat/yayıncılık alanındaysa 17 ihlal raporlandı.
Festival/şenliklere yönelik baskı ve hak ihlalleri de artış gösterdi. 2024’ün ilk yarısında 13 festival/şenliğe yönelik hak ihlali raporlarken görsel sanatlar alanında 9, güldürü alanındaysa 4 ihlal söz konusu oldu.
Ayrıca güldürünün ayrı bir başlıkta değerlendirilmesini gerektirecek derece yoğun bir baskının söz konusu olduğu da belirtildi.
SANSÜR EN ÇOK YAYINCILIK SEKTÖRÜNDE
2024’ün ilk 6 ayında sansürün en çok yayıncılık kesiminde ön plana çıktığı görüldü. Raporlanan 21 sansür haberinin 7’siyayıncılık, 4’ü dizi ve TV gösterileri, 2’si sinema, 2’si tiyatro, 2’si müzik, 2’si stant, 1’i festival/şenlik ve 1’ide güldürü alanlarında gerçekleşti.
2023’ün ilk 6 ayında 11 sansür haberi raporlanırken 2024’te bu sayı 21’e çıktı.
DİZİ VE MÜZİK SEKTÖRÜNDEKİ SANATKARLAR HEDEFTE
Türkiye’de sanatkarların en çok maruz kaldığı ifade özgürlüğü ihlallerinden biri de hedef gösterme oldu. Sosyal medyanın da etkisiyle, hedef gösterilen sanatkarlar işlerini kaybetme, davalarla uğraşma ya da sosyal dışlanma endişesiyle otosansüre yönelebiliyor. 2024’ün ilk 6 ayında sanatkarların en çok hedef gösterilerek hak ihlaline uğradıkları görüldü. 22 hedef gösterme/saldırı haberinin büyük çoğunluğu dizi/televizyon kesiminde çalışan sanatkarlara (10) yönelik olmakla birlikte müzik dalında çalışan sanatkarların da sıkça (5) hedef alındıkları görüldü.
Rapora göre, dizi ya da tiyatro oyuncuları, oynadıkları rol ya da siyasi görüşleri nedeniyle hedef haline gelirken, festival/şenlikler de siyasetçiler tarafından hedef gösterildi. Bu hedef göstermeler, şenliklerin iptal edilmesi/yasaklanması gibi sonuçların ilk adımı olarak aktarıldı.
2023’E GÖRE DAHA FAZLA SANATSAL ETKİNLİK İPTAL EDİLDİ
Türkiye’de sanatsal aktifliklerin, birçok zaman münasebet gösterilmeksizin iptal edilmesi ya da yasaklanması, sıkça karşılaşılan bir sanatsal ifade özgürlüğü ihlali olmaya başladı. 2023’ün ilk 6 ayında 13 etkinlik iptali/yasağı raporlanırken 2024’ün ilk yarısında bu sayı 21’e çıktı.
21 etkinlik iptali/yasağının 10’u müzik bölümünde gerçekleşirken 6’sı festival/şenlikler oldu. Rapora göre, özellikle üniversitelerin bahar şenliklerine yönelik siyasi ve ekonomik baskı arttı. Bunda gerek siyasalların eğlence ve kültür-sanat sektörüne yönelik siyasetleri gerekse üniversite idarelerinin buna bağlı olarak geliştirdikleri muhafazakâr tavrın etkisi görüldü. Örneğin Uludağ Üniversitesi Rektörlüğü’nün, öğrencilerin bahar şenliği talebini “Akşam saatlerinde kızlı erkekli eğlence istemiyorum” diyerek reddetmesi, muhafazakâr cinsiyet siyasetlerinin kültür-sanat alanına yansıması olarak kendini gösterdi.
SANATÇILARA YÖNELİK DAVALARDA AZALMA
Raporda, sanatkarlara ve sanat yapıtlarına yönelik dava, soruşturma gibi hukukî baskı düzenekleri, Türkiye’de sanatsal ifade özgürlüğünün önündeki en önemli pürüzlerden biri olarak belgelendi.
2023’ün ilk 6 ayında toplam 37 hukukî engel raporlanırken 2024’ün ilk 6 ayında bu sayının 18’e düşmesi, sanatsal ifade özgürlüğü manasında olumlu bir gelişme olarak yorumlanabilir.
EKONOMİK VE SİYASİ BASKI İHLALLERİ EN ÇOK TİYATROYU ETKİLEDİ
Türkiye’de yaşanan ekonomik kriz, kültür sanat alanını da etkiliyor. İş güvenliği de dahil olmak üzere, bölümde yaşanan ekonomik ve siyasi baskı ihlalleri, 2024’ün ilk yarısında 21 sefer yaşandı. Bu baskıların en yoğun şekilde hissedildiği sanat alanıysa tiyatro oldu. 21 ihlal haberinin 5’i tiyatro, 4’ü sinema, 4’üyse festival/şenlik alanında gerçekleşti. Yayıncılığın da ekonomik ve siyasi baskılardan etkilendiği, ekonomik sebeplerle yayın hayatına son veren mecmualar ve destek çağrısında bulunan yayınevlerinden anlaşılabiliyor.
Sanatçılar, yapıtlarının izinsiz kullanımı ya da telif haklarının ödenmemesi gibi hak ihlalleriyle de karşılaşıyor. 2024’ün ilk 6 ayında yaşanan 8 telif hakkı ihlalinin 3’ü sinema, 4’ü müzik, 1’iyse yayıncılık alanında gerçekleşti.
KADIN VE LGBTİ+’LARA YÖNELİK AYRIMCILIK YÜKSEK
SÖZ Platformu, “Türkiye’de kadın ve LGBTİ+’lara yönelik ayrımcı siyasetler kültür-sanat alanını da etkilediği için cinsiyetçilik ve toplumsal cinsiyet eşitliğine karşıtlık, sanatsal ifade özgürlüğü önündeki mahzurlardan biri olarak değerlendirilmelidir” diyerek bölümdeki toplumsal cinsiyet eşitsizliklerini de raporladı. 2024’ün ilk 6 ayında 13 ihlal raporlandı. Kadın ve LGBTİ+’ların en çok hak ihlaline uğradığı sektör müzik sektörü olurken, dizi/televizyon alanında da 4 ihlal haberi yapıldı. Sinema ve yayıncılık da yine cinsiyetçi ve toplumsal cinsiyet eşitliğine karşıt ihlallerin yaşandığı alanlar oldu.
VİZE SORUNU SANATKARLAR İÇİN DE ENGEL OLDU
Geçtiğimiz yıl gündeme gelen ve tartışma konusu olan vize meselesi, sanatkarlar için bir engel olmaya devam ediyor. Sanatkarlar, davet edildikleri ülkelere vize alamadıkları için şovlarını iptal etmek zorunda kalıyorlar. 2024’ün ilk 6 ayında, müzisyenler Sedat Anar ve Tuğba Şenoğlu, vize alamadıkları için konserlerini iptal etmek zorunda kaldılar.
ÖRGÜTLÜ MÜCADELE YÜKSELİŞTE
SÖZ Platformu, yaşanan hak ihlallerinin yanı sıra sanatsal ifade özgürlüğünü koruma tarafındaki örgütlü ya da ferdi uğraşları da takip ediyor. 2024’ün ilk yarısında, özellikle Yayınevi İşçileri Platformu ve #SusmaBitsin Platformu, kesimde sanatkarları korumak ve haklarını genişletmek adına davetlerde bulundu, toplantılar ve aksiyonlar düzenledi.
Kültür-sanat alanında raporlanan 28 örgütlü mücadele haberinin 6’sı yayıncılık, 5’ifestival/şenlik, 5’isinema, 4’ü dizi ve televizyon, 4’üyse müzik bölümündendi. Güldürü alanına özel olarak ses çıkarılmaya başlandığı da söylenebilir.
Rapora erişmek için: https://www.reportare.com/soz/raporlar/turkiyede-sanatsal-ifade-ozgurlugu-ocak-haziran-2024-raporu/
(KÜLTÜR SANAT SERVİSİ)
20:44
