Tasarruf Yapmak Anlamsız Geliyorsa Dikkat! ‘Kontrolsüz Alışveriş Sendromu Dünyada Artıyor’

Yarınlar yokmuşçasına harcama yapmak psikolojik bir tepki…

Son yıllarda dünya genelinde artan belirsizlik, finansal istikrarsızlık ve ekonomik düşüncelerin insanları farklı psikolojik tepkiler geliştirmeye ittiğine dikkat çeken Uzman Klinik Psikolog Sedef Koç Bal, “Bu tepkilerden biri de son günlerde ‘Doom Spending Sendromu’ ismiyle duyduğumuz, aslında çok da yeni olmayan bir tepki. Doom Spending Sendromu, bireylerin gelecekte yaşanabilecek ekonomik ya da sosyal çöküntülerden korkarak anı kurtarmaya yönelik aşırı harcamalar yapma davranışıdır” dedi.

Dolayısıyla ‘an’a yönelik tecrübeler artıyor

Bu sendromun, bireylerin gelecek telaşı, ekonomik tasalar ve belirsizlikler karşısında denetimsiz harcama yapma eğilimi göstermesiyle karakterize olduğunu dile getiren Uzman Klinik Psikolog Sedef Koç Bal, “Sağlık, ekonomik kriz, pandemi, savaş, iklim krizi, çocukların güvenliği, şiddet, hayvanları koruyabilmek, terör gibi birçok stres faktörünün içinde geleceğe dair ümitsizliğin üst düzeylerde olduğu bir devirdeyiz. Özcesi hayatta kalmaya dair belirsizliklerin arttığı bu dünyada bireyin elinde tutabildiği tek gerçek ‘içinde bulunduğu an’. Dolayısıyla ‘an’a yönelik tecrübelerin arttığını gözlemliyoruz” açıklamasını yaptı.

Doom Spending bir kaçış sistemi olarak da ortaya çıkabiliyor

Elindeki kaynaklarla yarınları inşa edeceğine dair umudu azalan bireylerin, bir nevi savunma sistemi olarak gelişen bu davranış biçiminde yarınlar yokmuşçasına harcamalar yaptıklarına vurgu yapan Uzman Klinik Psikolog Sedef Koç Bal, bu sendromun altında yatan psikolojik faktörlerin epeyce karmaşık olduğunu söyledi. Belirsizlik ve kontrol kaybı hissinin, bireylerde anı kurtarma uğraşına yol açabileceğini ifade eden Uzman Klinik Psikolog Sedef Koç Bal, sözlerini şöyle sürdürdü: “Yarın ne olacağını bilememek, bireyleri bugün kendilerini iyi hissettirecek şeyler almaya teşvik eder. Bununla birlikte stres ve telaş, dopamin düzeylerini yükseltmek yani anlık keyif almak, haz yaşamak amacıyla alışveriş yapma veya bir hizmet satın alma dürtüsünü tetikleyebilir. Yapılan harcamalar anlık olarak rahatlama sağlar ancak bu sadece geçici bir tahlildir. Doom Spending aynı zamanda bir kaçış sistemi olarak da ortaya çıkabilir. İnsanlar, hayal kırıklığı ya da çaresizlik gibi hislerle başa çıkmanın bir yolu olarak sıkıntılardan hızlı biçimde uzaklaşmak üzere alışverişe yönelebilir. Bu davranış, kısa vadeli bir rahatlama sunsa da uzun vadede finansal meşakkatleri daha da derinleştirir. Bireyin değişen davranışlarının gerisindeki duygusal faktörleri kıymetlendirmek, ruhsal dertlerin önlenebilmesi için değerlidir.”

‘Daha az kötü hissetmek’ için harcama yapıyor olabilirsiniz!

Finansal istikrarsızlık, enflasyon ve işsizlik gibi ekonomik faktörlerin, Doom Spending sendromunu daha da güçlendiren etmenler olduğunun altını çizen Uzman Klinik Psikolog Sedef Koç Bal, “Türkiye’de de artan enflasyon, işsizlik ve genel ekonomik istikrarsızlık bu sendromun yaygınlaşmasına zemin hazırlamakta. Ekonomik belirsizlik devirlerinde bireyler, tasarruf yapmanın anlamsız olacağını düşünerek elde ettikleri parayı daha hızlı harcama eğilimi gösterebilirler.” dedi. Özellikle enflasyonun yüksek olduğu dönemlerde, paranın paha kaybetmesinin bireyleri daha fazla harcamaya itebileceğini aktaran Uzman Klinik Psikolog Sedef Koç Bal, bu durumun bir kısır döngüye neden olabileceğini hatırlattı ve sözlerini şöyle tamamladı: “Aşırı harcama, bireyin finansal durumunu daha da kötüleştirir, bu da stres ve korkuyu artırır. Kontrolden çıkan birçok insan davranışı gibi bu durum da ruhsal çöküntüyü kaçınılmaz olarak tetikleyecektir. İyi hissetmek veya ‘daha az kötü hissetmek’ üzere yapılan bu harcamalar gelecekte daha büyük finansal sorunlara yol açabilir. Ferdî sıkıntılarla veya gelecek derdiyle baş etmekte zorlanan bireylerin ruh sağlığı profesyonellerinden destek alması en uygun adım olacaktır. Ayrıca konuyla bağlı bir hatırlatma olarak yaklaşan Kasım indirimlerine karşı şuurlu hareket etmekte yarar var.”