Tekerleğin İcadına Giden Yol: 12 Bin Yıllık Taşlar

İsrail’in kuzeyindeki Nahal Ein Gev II hafriyat alanında, ortasında delik bulunan 113 kireçtaşı ortaya çıkarıldı. 12 bin yıl öncesine tarihlenen bu taşların fonksiyonu uzun süre çözülememişti. Ancak PLOS One mecmuasında yayımlanan araştırmada, bu taşların iplik eğirme sürecinde kullanılan “ağırşak” olarak bilinen aletler olabileceği belirtildi. Ağırşaklar, iplik eğirme sırasında kullanılan iğin altına yerleştirilerek tartı sağlıyor.

Araştırmacılar, taşların üç boyutlu modellerini oluşturarak ayrıntılı bir analiz gerçekleştirdi. Bu analiz, taşların merkezinde delikler bulunduğunu ve bu deliklerin dönmeye dayalı bir fonksiyonu olabileceğini ortaya koydu. Başlangıçta boncuk ya da balıkçı yükü olabilecekleri düşünülen taşların, yük ve şekil özellikleri nedeniyle bu fonksiyonlara uygun olmadığı anlaşıldı.

Araştırmacılar, ağırşak teorisini test etmek için klasik el sanatları uzmanı Yonit Kristal’a başvurdu. Kristal, 12 bin yıllık taşlardan birinin kopyasını kullanarak bunun iplik eğirmeyi kolaylaştırdığını gösterdi. Bu deney sayesinde taşların ağırşak olarak kullanıldığına dair güçlü ispatlar elde edildi.

Kudüs İbrani Üniversitesi Arkeoloji Enstitüsü’nden araştırmanın ortak yazarı Talia Yashuv, “Delikli taşlar çoğunlukla doğal biçimlerinde korunmuş, ama biçim ve işlev açısından tekerleği andırıyor: dönen bir aksa bağlı, ortasında bir delik bulunan yuvarlak bir obje,” diyerek, bu taşların dönmeye dayalı teknolojilerin erken bir örneğini oluşturabileceğini belirtti.

Araştırmaya göre, bu ağırşaklar, çömlekçi çarkı ve araba tekerleği gibi dönme prensibine dayalı teknolojilerin geliştirilmesine katkıda bulunmuş olabilir. Ancak bu teknolojinin hemen yayılmadığı, benzer aletlerin 4 bin yıl boyunca kullanılmadığı, sonrasında ise yine aynı coğrafyada ortaya çıktığı kaydedildi.

Bu keşif, dönme hareketine dayalı araçların erken uygarlıkların gelişiminde oynadığı kritik rolü vurgularken, tekerleğin icadına giden yolda atılan ilk adımların 12 bin yıl öncesine uzandığını düşündürüyor.