“Kurmacayı olağan tecrübeden ayıran şey, gerçekliğin eksik değil rasyonelliğin fazla oluşudur.”(1) Olağan tecrübe tutarsız, umulmadık örüntüler içerebilirken kurmacalar –genellikle- rasyonel bir eksen etrafına örülür. Lakin otobiyografik çizginin bir ana damar olarak yer aldığı kurmacalarda gerçeklik ve kurmaca arasındaki geçişler muğlaklaşır, sebep-sonuç dizgiselliği, zaman akışı büyük ölçüde kırılır. ‘Şiddettin Tarihi’nde(2) Édouard Louis; insanların, nesnelerin, kokuların, seslerin bir sisin içinde yüzüyormuş gibi bulanıklaştığı bir hatırlayış tasarlar. Odaktaki travma, başkişinin olaydan bir yıl sonra gittiği -doğduğu- kasabadan anlatılır. Édouard, 25 Aralık(3) gecesine dair hafızasında salınan, birbirine karışan anı kesimlerinin düğümlerini çözmek ve yaşananlarla arasına giren zamansal araya coğrafik bir ara de eklemek için oradadır. Lakin burada hafızada kaynayan travmaya, çocukluk ve ilk gençlik travmaları da eklenir. Müellif, Édouard’ın duygu ve düşünce blokajlarının arka alanına ırkçlığı, göçmenliği, homofobiyi, aidiyet sorunlarını, ontolojik sorguları, kendine yeni bir hayat kurma ülkülerini yerleştirir. Farklı sorun ağlarının iplerini de ‘şiddet’ sözcüğünün köklendiği kozmik bir yapıya bağlar. Dolayısıyla başkişinin maruz kaldığı ferdi şiddetin arkasında kolektif şiddetin ayak sesleri duyulur. Kişisel tecrübe, farklı biçimlerde yaşamın birçok alanına sinen ve olağan/görünmez hale gelen şiddet eğilimlerini de peşi sıra sürükler.
Yazar, metni hatırlayış ve anlatım olmak üzere iki düzlemde sunuyor. Olağan tecrübe ve kurmaca arasındaki geçişliliği sağlayan bu teknikle hatırlayışta kopan, dağılan, unutulan detaylar rasyonel dizgiselliğe yaklaştırılıyor. “Kapının ardına saklanmış onu dinliyorum…” (s.11) cümlesiyle açılıyor roman. Kapının ardında olmak, saklanmak biçim ve içeriği etkileyen manalar içeriyor. Müellif kapıyı ve saklanmayı metafor olarak kullanırken, ablanın sesiyle dile gelen kurguya teknik bir mana yüklüyor. Anlatı hem Édouard’ın hatırlayışları – mantıksal değil duygusal bir sıralamayla ilerliyor- hem de abla Clara’nın anlatımıyla biçimleniyor. Anlatıdaki arayı sembolize eden bu teknik travmanın içinde mücadele eden bireye de metafor alanı açıyor. Zamansal ve mekansal bir aradan sunulan travma adeta öteki bir lisandan çeviri ediliyor. Transferin transferine dönüşüyor.
ÖTEKİLERİN SESLERİ
Édouard, 25 Aralık akşamı tanışıyor Reda’yla. Arkadaşları Didier ve Geoffroy’la buluştuktan sonra onların hediye ettiği kitapların ilk sayfalarını okumak üzere evine dönerken. Rèpublique Meydanı’ndaki yol çalışması, yağmur, tabandaki çamur, kaçıp gelinen taşrayı anımsatan bir gecenin serin ıslaklığında Édouard’ın akışı Reda’nın “Naber? Noel’i kutlamıyor musun?” sorusuyla sekteye uğruyor. Édouard’ın isteği tek başına meskene gitmek olsa da zihniyle vücudu arasındaki çatışma/karmaşa konuta birlikte gidişleriyle son buluyor. Ailelerden, çocukluklardan bahsedilen ve keyifle geçen gece Édouard’ın duştan çıkışıyla bir kabusa doğru hızla yol alıyor. Duştan sonra saate bakmak için telefonunu arayan Édouard, telefonunu bulamadığında, tabletinin de Reda’nın ceketinin cebinde olduğunu fark ettiğinde duygusal ve cinsel paylaşımlar yerini şiddettin tansiyonuna bırakıyor. Édouard, Reda’yı direkt hırsızlıkla suçlamasa da Reda çok sonlanıyor, mevzuyu ailesine ve geçmişine bağlayıp- ailesine hakaret edildiğini iddia ediyor- kişiliğindeki karanlığı ortaya çıkarıyor. Atkıyla boğmaya çalışma, cinsel istismar, silahla tehdit, hakaretler ve küfürlerle gecenin seyri değişiyor.
“Atkı yatağın yanında yerde duruyordu. Eğilip aldı. Gözlerini benden ayırmadan. Tekrar boğazımı sıkacak diye düşündüm.” (s.124)
“Birinin, bir komşunun bizi duymasını ve müdahale etmesini umuyordum. Ama kimse gelmedi. Elindeki atkıyla kollarımı bağlamayı kafaya koymuştu. Teşebbüsleri başarıya ulaşamayınca, az önce sahte deri paltosunun iç cebine koyduğu tabancayı tekrar çıkardı, atkıyı yere fırlattı ya da boynuma doladı, artık hatırlamıyorum ve beni yatağa yapıştırdı, yüzüm şeftali kokan çarşafımın bej kumaşına gömüldü. Bana tecavüz ettiği süre boyunca ateş eder dehşetiyle bağırmadım. Kıpırdamadan durdum.”(s.125)
Édouard, inlemeyle yalvarma arası, sesini belli bir tonda tutarak bağırıyor, cılız çığlıklar atıyor. Reda’nın daha da vahşileşmesini frenlemek için istikrarlı biçimde karşı koymaya çalışıyor. İsyanla itaat arasındaki o ara yerde sıkışıp bekliyor. Cinsel istismara, hakaretlere adeta hayatta kalabilmek ismine kendince istek üretiyor. En uygun direnme yolunu uygulamaya çalışıyor. Ta ki bir yolunu bulup Reda’yı evden çıkarana kadar. Maruz kaldığı şiddet bitiyor lakin Édouard tahminen tüm ömrü boyunca çıkamayacağı bir travmaya hapsoluyor.
Reda gittikten sonra sabahın ilk saatlerinde önce çamaşırhaneye gidiyor. Konuta döndüğünde de çarşafları tekrar yıkıyor, yastık kılıflarını sabunluyor, Reda’nın dokunmuş olabileceği kitap vb. tüm objeleri sabunlu su ile siliyor, klozete, lavaboya çamaşır suyu döküyor lakin Reda’nın kokusu bir türlü çıkmıyor. ‘Kokusu evi terk etmiyordu… üzerime sinmişti kokusu’ diye düşünüyor. Hatta koku burnumda diye düşünüp burnuna serum fizyolojik sıkıyor. Tüm bu arınma eforları sonuçsuz kalıyor. 25 Aralık sabahı saat 9’da uyanık olan tek arkadaşı Henri’ye gidiyor. Sonrasında Didier ve Geoffroy’la birlikte en yakınındaki kişiler başına gelenleri öğreniyor. Arkadaşları polise gidip olanları anlatması ve şikâyetçi olması için ısrarcı oluyorlar. Bunun dayanışma için yapılması gerekiyor. Édouard’ın maruz kaldığı şiddetin diğer birinin başına gelmesini önlemek hem de Reda’ya gereken cezanın verilmesini sağlamak. Lakin artık Édouard’ın reaksiyonları farklı ruhsal dinamikler içeriyor. Şiddete maruz kalan mağdur/kurban konumu kendisiyle, arkadaşlarıyla ve diğer herkesle bağlantısında problemlere yol açıyor. Tüm ruhsal karmaşaya rağmen polise gitmeye ikna oluyor.
“Evde sakladığım, polis lisanıyla kaleme alınmış şikâyet dilekçesinde şöyle yazıyor: Yetişkin Arap erkek. O kağıda bakarken ne zaman bu sözcüğe denk gelsem sıkıntıdan çıkıyorum zira bu sözcük bana 25 aralık gününün ertesinde başlayan soruşturmada polislerin ırkçı halini hatırlatıyor ve nihayetinde, son analizde, o memurları birbirine bağlayan- üzerlerindeki dapdar üniformalar haricinde, tek şeyin, tek ögenin o ırkçılık marazı olduğunu fark ediyorum. O akşam onları aynı safta buluşturan tek şey buydu zira yetişkin Arap erkek onlara coğrafik bir kökeni ifade etmiyordu, bu ifade ikisi için de serseri, eşkıya, haydut demekti. Benden istendiği üzere Reda’nın eşkalini kabaca tanım ederken polislerden biri birden sözümü kesmişti: “ Ha şu Araplardan.” Keyiflenmişti, çok memnundu demek istemiyorum, abartmış olurum ama gülümsüyordu, güya geldiğimden beri benden yapmamı istediği şeyi yapmaya sonunda razı olduğumu ispatlamıştım, tekrarlayıp duruyordu, “yetişkin Arap erkek, yetişkin Arap erkek”, iki cümle öteki şeyden bahsedip yeniden başlıyordu, “yetişkin Arap erkek, yetişkin Arap erkek” (s.22)
Olayın adli uzantılar edinecek boyuta geçişiyle şiddetin merkeze alındığı bir hikâye kurgulanmaya başlıyor. Polisler ve hemşire/doktor aracılığıyla oluşturulan öyküde Édouard öteki pozisyonuna geçtiğini duyumsuyor. Adeta ona ait olmayan bir öyküye hapsedildiğini düşünüyor. Lakin bu duygusal ve kişisel tutumun dışına çıkılıp ceza gerektiren aksiyonun zaman akışı içerisinde, sebep -sonuç ilişkileriyle yazılması gerekiyor. Polisler ayrıntılı sorular yönelterek gecenin çözünürlüğünü artırmaya çalışıyorlar. Adli tıptaki hemşire maruz kalınan şiddetin ciddiyetini vurgulayarak bunun tüzel boyuta taşınması gerektiğini sezdirmeye çalışıyor. Soru-cevaplarla ifade yazıldıkça Fransa’nın sömürgecilik geçmişi, göçmen siyasetleri, ırkçılık, homofobi kamusal alan temsilcileriyle kendine suretler ediniyor. Eylemsel şiddet telaffuz alanında da –Reda’nın hakaret ve küfürleri de bu alana dahil- kendine yer buluyor. Polislerin, hemşirenin o gecenin başlangıç ve ilerleme biçimine dair örtük aşağılamaları Édouard’ın dikkatinden kaçmıyor. Fakat bu örtük tahakkümün, örtük yargıların, eleştirdiği ırkçılığın tuzağına zaman zaman Édouard’ın da düştüğü görülüyor. Reda’yı anlatırken Arap değil Kabiliyeli demesi, Reda’nın ırkçı telaffuzlarına karşı sessiz kalması zaman zaman onu da ötekilerle aynı paydaya yerleştiriyor.
“O akşam sokakta yürürken Arapları sevmediğini söylemişti, bunu hangi hakaretle dile getirdiğini, hangi sözleri kullandığını hatırlamıyorum ama içinde barındırdığı şiddet net olarak aklımda; onu duymazlıktan gelmiştim ama birkaç gün sonra düşüneceğim şeyi, yani Reda’nın Araplar hakkında tıpkı polislerin ağzıyla konuştuğunu elbette o an düşünemezdim (bir arkadaşım birkaç ay sonra Reda’nın düpedüz ırkçı olduğunu, tıpkı polisler gibi ırkçı olduğunu, sadece münasebetlerinin farklı olduğunu söyleyince ona kızmıştım,” (s.60)
Reda’da güzeline gitmeyen her şeyi görmezden geldiğini fakat bunu o an fark etmediğini düşünse de insan haklarının farklı ihlal biçimlerinde aynı farkındalık eksikliğinin olduğunu unutmamak gerekiyor. Şiddet gecesinin bu kronolojik akışı romanda Clara aracılığıyla aktarılıyor. Clara’yla anlatıya bir kanal açılıyor ve bu kanaldan hem Édouard’ın çocukluğuna hem şiddet gecesine hem de sonraki bir yıllık sürece ulaşılıyor. Édouard ablasının evinde çocukluğuna, ilk gençliğine, aile ilgilerine, kaçıp kurtulmak istediği birçok şeye dair hatırlayışlarla yüzleşiyor.
“…taşra, dinlenme, mütevazı yaşam, yalnızlık, okuma, su, dere ve hatta hayvanlar, kümes, odun ateşi zira diğer ne geçerdi ki elime, anlamsızlıkları kıyaslamaktan, ikame etmekten öteki ne demek olurdu ki bu ve Clara’nın yanına döndün, başarısız oldun diye düşündüm.” (s.37)
Kasabaya dönüşü başarısızlık olarak kıymetlendiriyor zira kasaba ona olmak istemediği bir kişiyi anımsatıyor. Değiştirdiği, soyunup geçmişte bıraktığı bir kimliğin altını çiziyor kasaba.
“Önce kaçmıştım. Üniversiteye gitmek, okumak fikri sonradan, bu hareketin, geçmişimden sırf coğrafik manada değil, sembolik manada, toplumsal manada, yani tam manasıyla uzaklaşabilmenin mümkün olan tek yolu ya da en azından tek seçeneğim olduğunu anlamamla ortaya çıkmıştı. Ağabeyim gibi bir işçi olabilir, ailemin evinden üç yüz kilometre ötede bir fabrikada çalışıp onları bir daha görmeyebilirdim ama eksik bir kaçış olurdu bu. Amcalarımın, kardeşlerimin varlığı içimde kalırdı: aynı sözcük dağarcığı, aynı tabirler, aynı beslenme ve giysi alışkanlıkları, aynı hobiler, aşağı yukarı aynı yaşam usulü. Tam manasıyla kaçmamı eğitim sağlayabilirdi.” (s.76)
Eğitim sayesinde kendisine yepyeni bir kimlik kurgulayabiliyor lakin Clara içten içe daima onun kasabaya ait olmasını, kendileri gibi yaşamasını dayatıyor. Kitap okumasının – hatta o gece bile elinde kitapların oluşunun- gösteriş olduğunu düşünüyor örneğin. Édouard’ın cinsel tercihini -ailecek- onayladıklarını belirtiyor ama (Édouard buna inanmadığını söylüyor) tüm telaffuzlarının arkasında küçümsemeyle sarmalanmış bir öfke yatıyor. Eşine ve dolayısıyla okura olayları anlatırken – eşi anlatı boyunca konuşmuyor sessizce dinleyişiyle adeta okuru temsil ediyor- örtük biçimde eleştiriyor hatta tekinsiz halleriyle kardeşinin maruz kaldığı travmaya kardeşinin hissesini eklediğini düşündürüyor. Reda’nın tesisatçı oluşunu söylerken bile alttan alta ırkçı, sınıfsal bir iğneleme havası seziliyor.
İNKARIN GÜCÜ
Şiddet sözcüğüyle akla ilk gelen fizikî boyuttur lakin her fizikî şiddet hareketi ardında ruhsal uzantılar taşır. “Şiddet kişi ya da şahıslara yönelik psişik ve/veya hasar vermeye yönelik bir cezalandırma hareketidir.”(4) Mağdurun maruz kaldığı hareketin iç dünyasındaki karşılığı fizikî hasardan, hak ihlalinden farklı bir yerde konumlanır. Fakat şiddetin fizikî, içsel, hukukî ve daha birçok boyutu arasında yoğun geçişlilik bulunur.(5) İktidarı, tahakkümü, güç kullanmayı işaret eden şiddettin kişisel alanı tehdit eden gücünün yanında kamusal alanın hedef alındığı bir yapısı da vardır. Muharrir, Édouard aracılığıyla aslında günümüzde birçok ülkede rengi, lisanı, cinsiyeti, cinsel tercihleri nedeniyle şiddete maruz kalan bayanları, erkekleri, çocukları, hayvanları gündemine alır. Édouard’ın maruz kaldığı şiddet aksiyonu polis, hemşire ve doktor aracılığıyla kamusal alana taşınır. Şikayet edilmesi ve cezalandırılması gereken suç ortadadır. Lakin burada Édouard’ın kanunların işleyişine dair inancında gedikler belirir. Bu nedenle Reda tutuklanırsa intikam hırsına bürüneceğinden korkar. Daha doğrusu hukukun, güvenlik sistemlerinin – sadece Fransa’da değil birçok ülkede- onu koruyamayacağından korkar. Ayrıyeten dava süreci boyunca yaşananların tekrar tekrar gündeme gelerek bugüne taşınmasından geçmişte kalamamasından telaş duyar. Dolayısıyla tabana gömmek, derisinden hafızasından kazıyıp atmak istediği şeylerin hukukî süreçte daima yüzeye çekilmesi ve failin yokluğunun tehditkar bir varlığa dönüşmesi söz bahsidir.
Edouard geçmişi bozmasını sağlayacak, aynı hareketle onu hem ağırlaştırıp hem de yok edecek ve onda kalan sahnelerin kendisiyle bağını zayıflatacak, koparacak bir bellek inşa etmeye, hatırlamamanın dinginliğine ulaşmaya çalışır. İyileşmem, gerçeği inkâr edebilme ihtimaliyle başladı. (s.167) der. İnkâr travmayı sağaltma seçeneği olarak görülür. Fakat geçen zaman, oluşturduğu serinliğin içinde hâlâ bir kor taşımaktadır. Ve taşıyacaktır da.
1 Jacques Rancière, Kurmacanın Kıyıları (Çev.Yunus Çetin) Metis Yayınları, İstanbul, 2019, s.9 2 Édouard Louis, Şiddettin Tarihi (çev. Ayberk Erkay), Can Yayınları, İstanbul,2023 (Alıntılar bu baskıdandır. ) 3 ‘24 aralık’ yahut ‘25 aralık’ gecesi diye düşünülebilir zira romanda ‘25 aralık sabahı’ ifadesi de yer almaktadır. 4 Şiddetin Eleştirisi Üzerine (Der. Aykut Çelebi), “Sunuş: Bir Parıltı…Sonra Gece” s. 9-19, Metis Yayınları, İstanbul, 2010 5 “O halde elimizde şiddeti anlamaya yönelik biri minimalist (zor ya da cebir kullanımı) oburu de daha geniş ve kapsamlı (ihlal olarak şiddet) iki şiddet anlayışı var.” Vittorio Bufacchi’den aktaran Çelebi, a.g.e. s. 13
13:13
