Tuz Gölü’nün Endemik Tipleri İçin Yeni Adım: Genler Kuraklıkla Mücadelede Kullanılacak

Konya, Ankara ve Aksaray sınırları içinde yer alan, kapalı havza özelliği taşıyan ve Türkiye’nin tuz gereksiniminin büyük bölümü karşılanan Tuz Gölü’nün çevresindeki endemik bitki tiplerinden alınacak genler, kuraklıkla mücadelede kullanılacak.

Bu genler, kuraklık periyotlarında de yetişebilecek buğday, çavdar, arpa, yonca ve benzeri bitkilere aktarılacak.

Selçuk Üniversitesi Fen Fakültesi Moleküler Biyoloji Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Tuna Uysal’ın yürütücülüğündeki ‘Tuz Gölü ve Çevresinde Yayılış Gösteren Bazı Endemik Çeşitler ve Üzerinde Fenotipik Plastisite ve Epigenetik Düzeneklerin Belirlenmesine Yönelik Yaklaşımlar’ isimli proje, TÜBİTAK (1001) tarafından desteklenmeye layık görüldü.

“70 TANESİ ÜLKEMİZ İÇİN LOKAL ENDEMİK OLARAK BİLİNENLERDEN”

Prof. Dr. Tuna Uysal, “Tuz Gölü, çok önemli bitki alanlarından bir tanesi. 400’e kadar cinsle temsil edilmekle birlikte bunların 70 tanesi ülkemiz için lokal endemik olarak bilinenlerden.

Proje kapsamındaki ana gayelerimizden bir tanesi, tuzcul ortamda yayılış gösterebilme yetisine sahip bu bitkilerin genetik bazda, genom bazında karakterizasyonlarının yapılması.

Tabii ki bu süreçte bu genom bazında genlerin nasıl işlediğini, zorlu kaidelerde bitkilerin nasıl hayatta kaldığını ortaya koymak adına glikofit diye ifade ettiğimiz, normal kıraç alanlarda yayılış gösteren en yakın akraba cinsler ile hedef alınan genler açısından kıyaslanarak tuzcul ortamdaki dirençleri, direnç genlerini bu kıraç ortamda, glikofit topraklarda yayılış gösteren tiplere aktarabilmek.

Bu bizim ileriki çalışmalarımızın en önemli amaçlarından bir tanesi. Bunun özellikle buğdaygiller familyasında yer alan buğday, çavdar, arpa, yonca ve benzeri akraba çeşitlerine uyarlanması demek. Gelecek daha kıraç, daha kurak dünya topraklarında ziraatin sürdürülebilirliği açısından çok büyük önem taşımaktadır” dedi.

“GEN KAYNAKLARININ İSTENİLEN RANDIMANDA TUTULABİLMESİ AÇISINDA ÖNEMLİ RİSKLER”

Projenin sadece insan besinini içeren bitkilerle sınırlı olmadığını ifade eden Prof. Dr. Tuna Uysal, “Ana hedefimiz tahıllar üzerine değil, sadece insan besini üzerinde de değil. Biliyorsunuz dünya iklimi daima değişiyor. Küresel bazda iklim değişiklikleriyle karşı karşıyayız. Karbondioksitasyonun gitgide artması, radyasyonun artması, sıcaklıkların gece gündüz farklarının artması.

Bunlar yenilebilir gen kaynaklarının istenilen randımanda tutulabilmesi açısından önemli riskler. Bilim insanları olarak bunun önüne nasıl geçeriz? Gelecek için nasıl şimdiden birtakım çözüm yolları bulabiliriz? Bunun üzerinde duruyoruz.

Bu kapsamda da temel hedefimiz özellikle farklı tuz konsantrasyonlarında yaşayabilme kabiliyetinde olan cinslerin genlerinin bu prosesi nasıl yerine getirdiğini tespit etmek. Ve buradan gelen bilgileri ise kıraçlaşan dünyadaki topraklara ve o topraklarda yayılış gösteren ekim dikimi yapılan çeşitlere aktarabilmek. Bunları eğer şimdiden tespit edersek gelecekte daha da çoraklaşacak, daha tuz miktarı artacak, besin miktarı azalacak topraklarda yetişebilecek gen kaynaklarında tespit edebilmiş oluyoruz.” diye konuştu.

“BU CİNSLERİ YERİNDE KORUMAK ZORUNDAYIZ”

Tuz Gölü’nün bilim topluluğu için bir laboratuvar niteliği taşıdığını ifade eden Selçuk Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Botanik Ana Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Kuddusi Ertuğrul, “Tuz Gölü içinde barındırdığı biyolojik çeşitlilik ögeleri ile uzun yıllardır Türkiye’nin ve dünyanın dikkatini çeken bir alan.

Tuz Gölü ve çevresinde şu anda dünya ölçeğinde muhafazaya özgü yaklaşık olarak 30 civarında bitki tipi var ki bunun 13 tanesi Uluslararası Koruma Sözleşmesi altında, 5 tanesi Avrupa Koruma Sözleşmesi altında. Türkiye imza attığı Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi yeterince bu çeşitleri yerinde korumak zorunda. Tuz Gölü mutlaka bir laboratuvar diyebiliriz. Sadece bitki açısından değil, farklı hayvan çeşitleri açısından da epeyce zengin.” dedi.