Uluslararası İnsan Hakları Avukatı William O’neill: Savaş Hukukunun Sonuna Geldik, Güncelleme Şart; Türkiye’nin de Savaşın Sona Ermesinde Çıkarı Var

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Uluslararası Ceza Mahkemesi 24 Kasım’da İsrail’in itirazını reddedip İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ve onun yakınlarda görevden aldığı eski İsrail Savunma Bakanı Yoav Gallant hakkında “insanlığa karşı işlenen suçlar ve savaş suçları” nedeniyle yakalama kararı çıkarttı.

Netanyahu hükümeti 7 Ekim 2023’te Hamas’ın Gazze’den İsraillilere yönelik yaptığı örneği görülmemiş saldırıya cevap olarak başlattığı ve zamanla sınırlarını Lübnan’a kadar genişlettiği operasyonlarında uluslararası savaş hukuku ve insan hakları hukukunu çiğnemekle suçlanıyor.

7 Ekim’de verilen bin 200’den fazla sivil İsrail kayıpları ve Hamas’ın elinde hâlâ bir kısmı esir tutulan 250 İsrailli ve diğer ülke vatandaşı rehineler nedeniyle evvelce yasal müdafaa hakkını kullandığı argümanını dünya kamuoyunun büyük oranda kabul ettiği İsrail, ortadan geçen bir yıldan fazla sürede bugün bu hakkını suistimal edip Filistinlilerin kolektif olarak cezalandırıldığı ve 40 binden fazla kişinin öldüğü bir kıyıma döndürmekle itham edildiği operasyonları nedeniyle büyük tepki çekiyor.

Hastane ve okul gibi sivillerin sığındığı binaların İsrail tarafından savaşta yasal hedef haline getirilmesi de pek çok hukuki soruyu beraberinde getiriyor:       

Savaşın kuralları olur mu? Askeri amaçların dışındaki sivillerin yaşadığı yerlerin bombalanması sonucu oluşan “ikincil hasar” (collateral damage) ve yaşanan can kaybından kim sorumlu? Silahlı kümelerin davaları ne olursa olsun bir devlete savaş açmaya yetkisi var mı? Bir devletin de silahlı kümeleri veya bir başka devleti bombalamasının hukuki boyutu nedir? Savaş hukukunda geçen “orantılılık”, ne anlama geliyor? Bir tarafın savaşı kurallarına göre yürütmemesi diğer tarafa da “karşılıklılık ilkesi” gereği aynı kural ihlali hakkını verir mi? “Etkili uyarı” gerçekten uygulanabiliyor mu?

Bu soruları geçen yıl Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komitesi tarafından Haiti’deki insan hakları ihlallerini araştırmakla görevlendirilen ve yıllardır Ruanda’dan Bosna’ya sayısız çatışmada uzman olarak görev yapmış olan uluslararası insan hakları ihlalleri uzmanı avukat William O’Neill’e sorduk. Kendisi Birleşmiş Milletler adına değilse de bir avukat olarak sorularımıza dürüstçe karşılıklar verdi. Kısaltılıp editlediğimiz mülakat Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin İsrail Başbakanı ve Savunma Bakanı ile ilgili kararından önce yapılmış ve güncellenmiştir.

William O’Neill

“Ne yazık ki savaş kanun dışı değildir ve yasalar savaşı daha insani hale getirmek için vardır”

– İsrail ile Filistinli ve Lübnanlı silahlı gruplar ve İran arasındaki mevcut silahlı çatışmaya hangi uluslararası insani hukuk uygulanır?

Aynı anda hem uluslararası bir silahlı çatışma hem de uluslararası olmayan bir silahlı çatışma olabilir. Bu Bosna’da da oldu.

İsrail ve İran olayı açıkça uluslararası bir silahlı çatışmadır. Bir devlet başka bir devlete saldırıyor. Lübnan ve İsrail için de aynı şeyi savunabilirsiniz, ancak Lübnan Devleti İsrail’e saldırmıyor. Yine de Hizbullah’ın Lübnan Devleti’nin büyük bir kısmı üzerinde belirli bir etkisi, hatta denetimi var. Her durumda, Hizbullah ve Hamas açıkça devlet dışı aktörler. Dolayısıyla İsrail ile her biri arasındaki çatışma uluslararası olmayan bir çatışmadır.

Uygulanan biraz farklı kurallar var ancak temel kurallar aynı olmasa bile çok benzer olacaktır. Herkesin ihlal ettiği kural, savaşçılar ile savaşçı olmayanlar arasında ayrım yapmamak gibi görünüyor. Bir devlet, askeri faaliyetlerini savaşçılara yöneltmek için mümkün olan her şeyi yapmalıdır. Silahlı çatışma maddeleri, savaşçıların diğer savaşçılarla savaşmasıyla ilgilidir. Ne yazık ki savaş kanun dışı değildir ve yasalar savaşı daha insani hale getirmek için vardır. Bunun kulağa bir çelişki gibi geldiğini biliyorum.

İnsanların kuralların olduğunu ve kuralların savaşçı olmayanlara verilen zararı en aza indirmek için olduğunu anlamalarının önemli olduğunu düşünüyorum. Devlet dışı aktörlerin sıklıkla savaşçı olmayanlarla iç içe geçtiği belirli çatışma cinslerinde bu gerçekten zordur. Bazen durum böyledir ama bazen de kasıtlıdır. Davalar açılacaksa, gerçekleri bulanların, gazetecilerin ve yasal soruşturmacıların işini zorlaştırır. Yine de sivillere verilen zararı en aza indirmek için her olası adımı atmanın yükünü ve vazifesini hafifletmez.

Bu durum Orta Doğu’ya özgü de değil: Ukrayna, Sudan, Haiti, Myanmar… Birçok çatışma artık bu tür bir gerçeklikte. Açıkçası, bazı insanlar savaş maddelerinin güncellenmesi gerektiğini, çünkü kırklı ve yetmişli yıllardan kalma olduğunu ve çok şeyin değiştiğini savunuyor. Tahminen de bunların bir kısmını yeniden düşünmemiz gerekiyor.

– İşgale karşı direniş ve güç dengesizlikleri de dahil olmak üzere siyasi bağlam, uluslararası insancıl hukuk kapsamındaki tahlili etkiliyor mu?

Hızlı cevap “Hayır.” Bu tamamen konunun dışında. Bu argüman Güney Afrika’da ANC (Afrika Ulusal Kongresi) ile çokça dile getirildi: “Biz çok küçüğüz ve Güney Afrika ordusu çok güçlü, direnebilmemizin tek yolu bazen bombalar koymak ve sivillerin zarar görmesi.”

Üzgünüm, konu yasaya geldiğinde bu tür argümanlar kabul edilemez. Siyasi bağlam, güç dengesizliği, sebep, savaştığınız neden, vesairenin bahsettiğimiz prensiplerle hiçbir ilgisi yok. Yasa, çatışmayı siviller için mümkün olduğunca az zararlı hale getirmeye çalışmakla ilgilidir.

Rehinelerin durumu

– Rehin alma, uluslararası insani hukuk kapsamında izin veriliyor mu?

Hayır, bu bir savaş suçu. Rehin alma, her türlü çatışmada tüm taraflar için katiyen yasaktır. Cenevre Kontratlarının çok önemli bir ihlalidir. Sorumlular, elbette tutuklayabilirseniz, Uluslararası Ceza Mahkemesi’nde veya Yerel mahkemelerde veya üniversal yargı yetkisi altında cezalandırılabilirler.

Bu, özellikle Avrupa’da savaş hatalarında uygulandı ancak rehin alma konusunda pek de öyle olmadı. Özellikle Fransa, İspanya, Belçika, İsveç’te yakalandığı iddia edilen failler, bu ülkelerin hiçbirine yakın olmayan, bu ülkelerin vatandaşlarına karşı işlemedikleri aksiyonlar nedeniyle bu yerel mahkemelerde yargılanmıştır. Bunlar insanlığa karşı suçlar, savaş kabahatleri olarak görülmektedir. Özellikle soykırımla ilgili olan ve Fransa, Belçika, İsviçre, İsveç’te tutuklanan Ruandalıları içeren bir dizi dava vardır, bazıları Liberya savaşından ve Bosna’dan. Yani bunun emsalleri vardır ve burada da geçerli olacaktır.

Ülkenizde üniversal yargı yetkisi varsa ve bu cürümleri işlediğinden şüphelenilen biri varsa, iki şey yapma yükümlülüğünüz vardır: Ya onları yargılanacakları yere iade edin ya da kendiniz yargılayın. Bu çok zor çünkü Putin‘i veya başka birini tutuklayabilecek uluslararası bir şerif ve polis gücümüz yok. Ancak bu devlet yetkililerinin seyahat etmemesinin nedeni budur, çünkü eğer seyahat ederlerse üniversal yargı yetkisiyle karşı karşıya kalacakları veya Lahey’e gönderilecekleri bir ülkeye sarfiyatlar. Rehin alma bu kalibrede bir hatadır. Hamas, Hizbullah, İsrail, Lübnan, İran, kim olursa olsun tamamen yasaklanmıştır. Bunu yapmanıza izin verilmez.

– Peki ya rehineler askeri işçiyse?

İşte burada işler biraz karışıyor. Uluslararası bir silahlı çatışma varsa ve savaş esirleriniz varsa veya başka savaşçıları ele geçirdiyseniz, her türlü muhafazaya sahipler. 3. Cenevre Mukavelelerinin muhafazalarından faydalanmıyorlar, ancak tutukluların muamelesi söz konusu olduğunda temel insan hakları standartlarından faydalanıyorlar. Orada, gözaltına alınan herkese temel asgari insanlık standartlarının sağlanması gerektiğini söyleyen 3. Unsura bakıyorsunuz.

Bu aslında ABD ve dünyanın dört bir yanındaki gözaltı merkezleriyle gündeme geldi. Taliban, El Düstur ve diğer kişileri tutuklarken, ABD’nin argümanı, ki doğruydu, savaş esiri olarak nitelendirilmedikleri ancak insanca muamele görmeleri gerektiğiydi. Dolayısıyla, ABD’nin Guantanamo’daki, Afganistan’daki hapishanelerdeki ve diğer sözde “kara deliklerdeki” tutukluların birçoklarına yönelik muamelesine karşı argümanlar, bunun uluslararası, insani ve insan hakları maddelerinin diğer kısımlarını ihlal ettiği tarafındaydı.

Gazze

Etkili uyarı ve orantılılık ilkeleri

– Bir tarafta İsrail’in, diğer tarafta Orta Doğu’nun dört bir yanındaki Filistinli, Lübnanlı, Şii silahlı kümelerin ve diğer tarafta İran’ın hastaneler ve okullar gibi sivil nüfuslu alanlarda savaşma konusunda kuralları ve yükümlülükleri var, ancak işe yarıyorlar mı? Bir de “etkili uyarı” ne demektir?

Ben kendim belirttiğiniz bölgelerde soruşturma yapmadım ancak sahada çalışan çeşitli BM soruşturma ekiplerinin söylediklerine göre hareket ediyorum. Onlar için zor çünkü İsrail’e veya Gazze’ye girmelerine izin verilmiyor, bu nedenle birinci elden bilgi almak zor. Ancak görgü şahitleri olan beşerlerle görüşüyorlar. Uydu görüntüleri çekiyorlar.

Hastaneler, okullar, sinagoglar, kiliseler, mescitler bazen savaşçılar tarafından kullanılır çünkü bunlara saldırılmaması gerekir. Bunlar sivil maksattır, ancak artık sivil hedef olmadığını görüyoruz. Askeri veya silahlı aktörler tarafından kullanılmaya başlarsa, buralar kollayıcı statüsünü kaybeder. Ancak bu, buraları serbestçe bombalacağınız anlamına gelmez. Sivillerin hastanede, okulda, kilisede veya başka bir yerde olduğunu biliyorsanız saldıran tarafın mümkün olan her türlü tedbiri alması ve oradaki sivillere verilecek zararı veya hasarı en aza indirmek için etkili bir ihtarda bulunması gerekir. Bu da insanların kaçabilecekleri bir yer ve zaman sağlar. Bazen hala oradan ayrılamayan veya ayrılmak istemeyen siviller vardır ve onlar hâlâ oradadır. Sonra bir denge kurmalı ve sormalısınız: Kontrol etmeye, hükümran olmaya veya yok etmeye çalıştığınız askeri hedef değerli mi? Bu, ortaya çıkacak epeyce kesin sivil kayıplarına kıymet mi? Ve yasa buna izin veriyor. Bu orantılılık prensibidir.

Diyelim ki, tekrar ediyorum, bu varsayımsal bir durum, ancak şu anda Orta Doğu’da gerçek durumlar var: Amacınızda çok yüksek rütbeli bir Hamas komutanı var, buyruklar veriyor, saldırıları planlıyor ve kendini ailesi, çocukları, büyükanneler ve büyükbabalarla çevrelemiş. Ve onu alt etme bahtınız var ama 3, 5, 10, 50, 100 kişiyi öldürebilir veya yaralayabilirsiniz. İşte burada işler çok zor ve bulanıklaşıyor. Sivil zarar ne zaman o kadar büyük olacak ki bunu yapmayı haklı çıkaramayacaksınız? Birçok kişinin İsrail’i, özellikle de çoka kaçmakla suçladığı hesap bu.

Evet, o kişiyi yakalamak istediğinizi anlıyoruz, ancak maliyeti çok yüksek veya beklemeniz ya da başka bir yol bulmanız gerekiyor. [Sivillere] ihtarda bulunduklarını söylüyorlar. Hamas’ın sivilleri kalkan olarak kullandığını söylüyorlar. Evet, bu da yasadışı. Size yönelik bir saldırıyı caydırmak veya engellemek umuduyla kendinizi kasıtlı olarak sivillerle çevreleyip insan kalkanı olarak kullanmak yasadışıdır. Ama Orta Doğu’daki son çatışmada her iki taraf da bunu yaptı.

–  Korkunç bir örnek, İsrail’in 15 Ekim’de, Hamas liderlerinden birinin veya bir grup militanın orada olduğu iddiasıyla Gazze’nin Deir el-Balah kentindeki El Aksa Şehitleri Hastanesi’ne gece yarısı açık alanda avluda kurulan geçici çadır kampına sığınan yüzlerce kişiye rağmen bomba atmasıydı. Tüm dünya patlamaya yakalanan insanların çadırlarında canlı diri yanmasını canlı olarak izledi. İsrail’in açıklaması bunun ikincil bir patlama olduğu ve bununla hiçbir ilgilerinin olmadığı istikametindeydi.

Gazze’nin Deir el-Balah kentindeki El Aksa Şehitleri Hastanesi

– Ancak Gazze’de neredeyse hiç gazeteci kalmadı. UNRWA (Birleşmiş Milletler Filistin Yardım ve Çalışma Ajansı) ve MSF (Sınır Tanımayan Doktorlar) gibi diğer bilgi kaynakları da ya alandan yasaklanmış ya da çalışmaları önemli şekilde engellenmiş durumda. Sizin görüşünüz nedir?

Askeri bir operasyon devam ediyorsa ve kapalılık gerekiyorsa anlıyorum, ancak kural olarak şeffaflıktan yanayım. Tabi güvenlik de önemli. Bu yüzden gazetecilerin böyle tehlikeli çatışma bölgelerine gitmek için zorlayıcı nedenleri olmalı ve orada geçici olarak bulunmalılar. Yine de bu konu gazetecilerin kendi tercihi olmalı, bir hükümetin dikte ettiği değil. Elbette, bir operasyon tamamlandıktan sonra gazetecilerin gidip araştırma yapması, fotoğraf çekmesi, beşerlerle konuşması için mümkün olduğunca insani bir erişim olmalı. Öbür türlüsü oburlarının ne dediğine bağımlı kalmak olur.

Nükleer tesislere saldırı

– İsrail ile İran arasında bir çatışma olması durumunda tartıştığımız Uluslararası İnsani Hukuk sıkıntılarından herhangi biri geçerli mi? Çünkü Hamas ve Hizbullah’ın tersine İran legal bir devlet. Örneğin İsrail’in İran askeri tesislerini, petrol rafinerilerini ve nükleer tesislerini bombalamasına izin veriliyor mu?

Uluslararası İnsani Hukuk prensipleri epeyce açık ve anlaşılırdır ancak gerçekler öyle değil. Zor olan da budur… Askeri amaçlar, üsler, füze tesisleri, silah fabrikaları her iki tarafta da [hedef alınabilir] ancak altyapıya saldırıya izin verilmez. Rusya’nın, ısıtma sistemlerine ve su kaynaklarına saldırdığı Ukrayna’da olduğu gibi. Bunlar sivil amaçlardır, bu yüzden saldırılmalarına izin verilmez.

Dolayısıyla hızlı ve basit cevap, birbirlerinin askeriyesine saldırabilirler. Ancak birbirlerine roket atıp başka yerlere düşmesini umut edemezler. Örneğin, İsrail üsleri askeri amaçtır ama mesela [sadece örnek amacıyla söyleyecek olursak] Netanyahu’nun veya herhangi birinin evini bombalayamazlar. Aynı şekilde İsrail’in de sivil gayeleri [ne olursa olsun bombalamaya] izni olamaz.

Kural ihlalinde “karşılıklılık ilkesi” diye bir şey yoktur; sadece bir taraf kurallara uymuyor diye diğer tarafın da kuralları göz arkası etmesine izin verilmez. Burası, “O da yaptı” dediğiniz bir çocuk oyun alanı değil. Bazen insanların bunu anlaması zor oluyor, aksi takdirde kanunların bir kıymeti olmazdı. O zaman tam bir kâbus senaryoları yaşarsınız.

–  Peki ya nükleer tesisler ve nükleer askeri gayeler?

Bunlar asla hedef alınmamalı. Bu farklı bir dünya. Silah denetimi ve teftişiyle ilgili nükleer muahedeler var ancak nükleer silahlar yine de silahlı çatışma maddelerine tabidir. Bir görüşe göre askeri gayeler olarak yorumlanabilirler. Ancak o reaktöre saldırıp devre dışı bırakırsanız sivil nüfus üzerindeki etkisi ve bunun sonucunda sivillerin maruz kaldığı uranyum ve radyasyon düzeyleri konusunda endişelenmeniz gerekir. Ukrayna-Rusya savaşında herkesin endişelendiği şey bu.

– Türkiye, Rusya ile görüşerek Doğu ve Batı arasında bir barış elçisi olmaya çalışıyor, aynı zamanda NATO üyesi olarak sorumlulukları var. Türkiye, Ukrayna ve Rusya ile İsrail ve Hamas-Hizbullah-Lübnan arasındaki bu iki savaşı sona erdirmek için sizce ne yapabilir?

Umarım Türkler bazı konuşmalara öncülük edebilir, tüm bu çatışmaları, füzeleri ve bombaları durdurabilirler… Bence Türkiye’nin oynayacağı önemli bir rol varsa, az önce söylediğiniz şey nedeniyle, bu işe dahil olan birçok farklı tarafa erişebiliyor olmasından kaynaklanıyor. Türkiye’nin de savaşın sona ermesinde çıkarı var. Kimse neredeyse tüm hudutlarının etrafındaki tüm bu kaostan heyecan duyamaz.

Diğer Güncel Haberler İçin Tıklayın / Bursa Haber – Bursa Gündem – Bursa Gündem Haber – Bursa Haberleri – Bursa Son Dakika 

Bizi İnstagram’da Takip Edebilirsiniz / @BursaGündemHaber

Bizi X’de Takip Edebilirsiniz / @BursaGündemHbr

Bizi Facebook’da Takip Edebilirsiniz / @BursaGündemHaber

Bizi Youtube’da Takip Edebilirsiniz / @BursaGündemHaber

Bizi Linkedin’de Takip Edebilirsiniz / @BursaGündemHaber