Annelerin rahminden alınan ve içi sıvı dolu kapsüllerde büyütülen bebekler… Aslında kötü bir bilim kurgu sineması senaryosunu andırıyor. Ama ABD’nin Pennsylvania eyaletindeki Philadelphia Çocuk Hastanesi’ndeki bilim insanları, aşırı prematüre doğma riskiyle karşı karşıya olan bebekler için bunu yapmayı öneriyor.
Bilim insanları “yapay rahim” ya da tam ismiyle “yeni doğan gelişimi için rahim dışı ortam” adı verilen bir çözüm üretiyorlar. Kısaca “Extend” olarak isimlendirilen bu çözüm, bir fetüsü döllenmeden doğuma kadar büyütmeyi hedeflemiyor, çünkü bu istense bile imkansız.
Bunun yerine aşırı prematüre doğan ve hayatları boyunca birçok sağlık meselesiyle karşılaşan bebeklerin hayatta kalma talihinin artırılmasına destek vermesi amaçlanıyor.
Sağlıklı bir hamilelik yaklaşık 40 hafta sürüyor. 37. haftadan itibaren bebekler vaktinde dünyaya gelmiş kabul ediliyor. Ancak bazen hamilelikte yaşanan sorunlar yüzünden bebeklerin erken dünyaya getirilmes gerekebiliyor.
Neyse ki yenidoğan bebeklerin sağlığına odaklanan neonatal tıpta geçtiğimiz yıllarda katedilen yol sayesinde birçok prematüre bebek hayatta kalıyor ve çok az rahatsızlıkla taburcu ediliyor. Güncel verilere göre 22. haftada dünyaya gelen bebeklerin dahi yüzde 30’u yoğun bakımda tedavi gördükleri takdirde hayatta kalıyor.
Getty Images 22 haftalık dünyaya gelen bebekler büyük zorluklarla karşılaşıyor ve 7/24 yoğun bakımda tutuluyor.
Kansas’ta bir hastanede yenidoğan uzmanı olarak çalışan Dr. Stephanie Kukora, “doğrusu 28, hatta 27 haftalıkların durumu bile genel olarak iyi” diyor.
Kabul edilebilir sınırda doğan bebekler genelde önemli sağlık sıkıntıları yaşıyor. Doğumda 900 gramdan az tartılan bu bebeklerin kalpleri, akciğerleri, sindirim sistemleri ve beyinleri, yoğun bakım desteği olmadan bedenlerini hayatta tutacak kadar gelişmemiş oluyor.
Sık karşılaşılan kısa vadeli hastalıklar arasında Nekrotizan Enterokolit (NEK) de var. NEK, bağırsaklardaki dokunun enflamasyon yapmasına ve bebeğin ölmesine yol açıyor. Bu yaştaki bebeklerin enfeksiyon, kan zehirlenmesi ve septik şok geçirme riski de artıyor. Tansiyonlarının bir anda ölümcül şekilde düşmesi hayati organlarına hasar verebiliyor.
Aşırı prematüre bebeklerin karşılaştığı uzun vadeli rahatsızlıklar ortasındaysa beyin felci, orta ya da aşırı tahsil zorluğu, görme ve işitme problemleri ve astım gibi hastalıklar var.
‘YAPAY RAHİM VE PLASENTANIN AMACI, AKCİĞERLERİ TAMAMEN DENKLEMDEN ÇIKARMAK’
Hayat kurtarmak için tasarlanan oksijen ve solunum desteği gibi teknolojiler bile bir bebeğin narin akciğerlerine zarar verebiliyor.
Michigan Üniversitesi’nin C.S. Mott Çocuk Hastanesi’nde görev alan doğum bilimi ve jinekoloji profesörü George Mychaliska, “Bu erken gebelik döneminde ciğerler hala gelişiyor ve içlerinin sıvı dolu olması gerekiyor” diyor.
Mychaliska, “Ama çok prematüre doğduklarında soluk borularına endotrakeal tüp bağlayıp kuvvetli ve yüksek basınçta hava ve oksijen veriyoruz, bunun yaralanmalara yol açtığı çok iyi biliniyor” diye ekliyor.
Zaman içinde bu hasar akciğerlerin yaralanmasına ve bir kronik akciğer hastalığı olan Bronkopulmoner Displazi’ye yol açıyor.
Bu bebekler taburcu edildiklerinde hayatları boyunca oksijen ve mekanik ventilasyon dayanağına muhtaç kalıyor.
Solunum desteği aynı zamanda retinal körlük riskini de artırabiliyor.
Yapay rahim ve plasentanın amacı, akciğerleri tamamen denklemden çıkarmak, böylelikle bebeğin ilk nefesini alacağı ana kadar fetüsün güvenli bir ortamda büyümeyi sürdürmesine imkan sağlamak.
Getty Images Bebekleri rahimde saran plasentayı taklit etmek, gelişmekte olan akciğerlerinin tıbbi aygıtlar tarafından zarar görmesini önleyebilir.
Bu teknoloji üzerinde çalışan üç ana grup var. Üçü de, akciğerleri ve kalbi olması gerektiği gibi çalışmayan bir kişiye yardımcı olabilecek bir cins yapay yaşam desteği olan, Ecmo adı verilen mevcut bir tedaviden iham alıyor. Ecmo’da kan, hastanın bedeninin dışına, karbondioksiti uzaklaştıran ve oksijen ekleyen bir makineye pompalanır. Oksijenli kan daha sonra bedendeki dokulara geri gönderilir.
Bu sistem, organların dinlenmesine ve güzelleşmesine imkan tanır. Ecmo daha büyük bebeklerde kullanılabilse de aşırı prematüre bebekler için uygun değil. Her üç ekip de teknolojiyi uyarlamaya çalışıyor.
Ancak geliştirilmekte olan farklı aygıtlar arasında ince farklar var.
Philadelphia Çocuk Hastanesi’ndeki bilim insanları, prematüre bebekleri rahimdeki sıvıyı taklit edecek şekilde tasarlanmış sıvı dolu kapsüllere sokmayı umuyor.
2017 yılında, 23 ila 24 haftalık insan fetüslerine denk gelen sekiz prematüre kuzu yapay rahim kullanılarak dört hafta boyunca canlı tutuldu. Bu süre zarfında kuzuların normal şekilde geliştiği, hatta yünlerinin büyüdüğü görüldü.
Michigan Üniversitesi’ndeki ekip ise yapay plasenta ismini verdikleri şeyi geliştiriyor. Fetüsü tamamen sıvıya batırmak yerine solunum tüpleri kullanarak bebeğin akciğerlerini özel olarak geliştirilmiş bir sıvıyla doldurmayı planlıyorlar. Sistemleri, klâsik Ecmo makinelerine benzer şekilde, kanı kalpten şah damarı yoluyla çekiyor, ancak oksijenli kanı göbek damarı yoluyla geri veriyor.
Dr. Mychaliska, Çoğu bebeğin kolayca erişebileceği ve mevcut yenidoğan yoğun bakım ünitelerinde kullanılabilecek bir platform istedim diyor.
Yapay plasenta üzerinde yakın zamanda yapılan bir denemede, makinede tutulan prematüre kuzular, güvenli bir şekilde mekanik ventilasyona aktarılmadan önce 16 gün hayatta kaldı. Bu süre zarfında akciğerleri, beyinleri ve diğer organları iyi gelişmeye devam etti.
Getty Images
Avustralya ve Japonya ekiplerinden oluşan üçüncü grup ise Eve adı verilen projeyle yapay bir rahim geliştiriyor. Diğer iki kümeye göre daha fazla prematüre ve hasta fetüsün tedavi edilmesi amaçlanıyor.
Eve’e liderlik eden Singapur Ulusal Üniversitesi’nden kadın doğum ve jinekoloji profesörü Matt Kemp, Artık 500 gramlık bir kuzu fetüsü alıp onu iki hafta boyunca genel olarak normal fizyolojik durum olarak tanımlayabileceğim bir durumda tutabileceğimiz bir noktadayız diyor.
Yapay plasentalar/rahimler kullanılarak yürütülen deneylerin birçok, normalde sağlıklı ve rahatsız edilmediği takdirde doğuma kadar dayanabilecek kuzu fetüsleri üzerinde yapılıyor.
Sorun, aşırı prematüre bebeklerin genellikle annede veya fetüsün kendisinde ortaya çıkan sağlık problemleri nedeniyle erken doğması. Bu nedenle tedavileri daha zor.
NORMAL DOĞUMU ENGELLEYEBİLİR
Bunun yanı sıra etik tartışmaları da var. Örneğin hem Eve hem de Chop ekiplerinin yapay rahimlerinde göbek kordonuna bir sıvı borusu takılması gerektiğinden, göbek atardamarının doğumdan sonra hızla kapanması nedeniyle bebeklerin hemen anneden aygıta nakledilmesi gerekiyor.
Aksi takdirde normal doğum yapabilecek annelerin bu nedenle erken sezaryen yaptırmaları gerekiyor. Normal doğumla karşılaştırıldığında bu prosedürle ilgili daha fazla risk olduğu belirtiliyor.
Bir bebeği hemen Extend sistemine aktarmanın bir diğer sorunu da, bebeğin klâsik tedavide nasıl performans göstereceğini değerlendirme fırsatının olmaması.
Bebek şimdi doğmadan ne durumda olduğunun bilinmediğini söyleyen uzmanlar, normalde klasik tedavilerle başarılı olabilecek bebeklerin, riski şimdi çok ölçülememiş yeni bir teknolojiyle karşı karşıya kalacağını söylüyor.
Yine de, Extendin daha riskli olan 22-23 haftalık gebelik haftasındaki prematüre bebeklerin birçok için faydalı olabileceğine inanılıyor.
Teknolojilerin başarılı olması halinde, üçü de, beklenmedik bir şekilde erken doğuma giren ebeveynlere önemli bir kurtarıcı olacak.
17:49
17:49
News
Sağlık
Sağlık
Sağlık
Sağlık
Sağlık
Sağlık
